Η αναζήτηση για τις ρίζες του εθίμου της βασιλόπιτας, μας οδηγεί στην αρχαιότητα, στις προσφορές άρτου ή και μελιπήκτων των αρχαίων ημών προγόνων, προς τους θεούς, κατά τη διάρκεια εορτών.
Το κόψιμο της βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν.
Οι λαογράφοι αναζητούν τη ρίζα του εθίμου στην αρχαιοελληνική παράδοση. Οι Αρχαίοι Έλληνες προσέφεραν στους θεούς σε κάθε μεγάλη καμπή του χρόνου ή της ζωής τους «εορταστικούς άρτους»… Κάθε Αθηναίος στρατιώτης, πριν ξεκινήσει για τον πόλεμο, αφιέρωνε στο θεό του πολέμου, τον Άρη, τρία ψωμάκια. Ένα για να πάει καλά, ένα για να νικήσει και το τρίτο για να γυρίσει γερός και αρτιμελής. Οι κυνηγοί, για να έχουν πλούσιο κυνήγι αφιέρωναν παρόμοια ψωμάκια στη θεά Άρτεμη, την προστάτιδα του κυνηγιού. Οι θεριστάδες της γης αφιέρωναν αρτίδια στη θεά Δήμητρα, που τα ονόμαζαν «θαλύσια αρτίδια» στη γιορτή της συγκομιδής και απλώς «άρτους» ή «πλακούντες» στη γιορτή των Θεσμοφορίων.
Ο λαογράφος Φίλιππος Βρεττάκος στο βιβλίο του “Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των” αναφέρει:
«Οἱ πρόγονοί μας εἰς τὴν ἀρχαιότητα, κατὰ τὰς μεγάλας ἀγροτικὰς ἑορτάς, προσέφερον εὶς τοὺς θεούς, ὡς ἀπ΄ ἀρχήν, ἕναν ἄρτον. Ἐπὶ παραδείγματι κατὰ τὴν ἑορτὴν τοῦ θερισμοῦ, ποὺ ἐλέγετο Θαλύσια καὶ ἦτο ἀφιερωμένη εἰς τὴν Δήμητραν, κατασκευάζετο ἀπὸ τὸ νέον σιτάρι ἕνας μεγάλος ἑορταστικὸς ἄρτος (ἕνα καρβέλι), ποὺ ἐλέγετο «Θαλύσιος ἄρτος», κατὰ δὲ τὴν πρὸς τιμὴν τοῦ Ἀπόλλωνος ἑορτήν, τῶν Θαργηλιῶν, ἐψήνετο, κατὰ τὸ ἔθιμον, ὁ «θάργηλος ἄρτος».
«Οἱ πρόγονοί μας εἰς τὴν ἀρχαιότητα, κατὰ τὰς μεγάλας ἀγροτικὰς ἑορτάς, προσέφερον εὶς τοὺς θεούς, ὡς ἀπ΄ ἀρχήν, ἕναν ἄρτον. Ἐπὶ παραδείγματι κατὰ τὴν ἑορτὴν τοῦ θερισμοῦ, ποὺ ἐλέγετο Θαλύσια καὶ ἦτο ἀφιερωμένη εἰς τὴν Δήμητραν, κατασκευάζετο ἀπὸ τὸ νέον σιτάρι ἕνας μεγάλος ἑορταστικὸς ἄρτος (ἕνα καρβέλι), ποὺ ἐλέγετο «Θαλύσιος ἄρτος», κατὰ δὲ τὴν πρὸς τιμὴν τοῦ Ἀπόλλωνος ἑορτήν, τῶν Θαργηλιῶν, ἐψήνετο, κατὰ τὸ ἔθιμον, ὁ «θάργηλος ἄρτος».
Στη συνέχεια τα παιδιά τοποθετούσαν στις εξώθυρες των οικιών τους την «ειρεσιώνη» δηλαδή κλαδί ελιάς παγκάρπου. Προσφέρονταν θυσίες και καρποί, ενώ από τους πρώτους ώριμους σπόρους ζύμωναν τον άρτο «Θάργηλο».
Επίσης υπάρχουν αναφορές ότι παρόμοιοι άρτοι δίνονταν και κατά την διάρκεια της Αρχαιοελληνικής εορτής των «Κρονίων» και αργότερα των ρωμαϊκών «Σατουρναλίων».Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τις συνήθειες των Αρχαίων Ελλήνων.
Στα Σατουρνάλια, γιορτή των Ρωμαίων αφιερωμένη στο θεό Σατούρνου, ο οποίος αντιστοιχεί στον ελληνικό θεό Κρόνο και τον θεωρούσαν θεό της γονιμότητας, καθιέρωσαν τυπικές θυσίες και διάφορα έθιμα, όπως την ανταλλαγή μικρών δώρων, υπαίθριες αγορές και τυχερά παιχνίδια ακόμα και για τους δούλους. Ανάμεσα στα έθιμα της γιορτής ήταν και η συνήθεια να ζυμώνουν πλακούντες, που στη συνέχεια τους έτρωγαν, για να πάρουν δύναμη.
Οι πλακούντες ήταν οι μακρινοί πρόγονοι των πιτών και των κέικ. Η ζύμη τους ήταν παρόμοια με τη ζύμη των ψωμιών, αλλά ήταν εμπλουτισμένη με γάλα, λίπος, μυρωδικά, μπαχαρικά κ.α.
Οι Ρωμαίοι είναι οι πρώτοι που καθιέρωσαν στους πλακούντες εκείνους το μεταλλικό νόμισμα για υγεία και καλή χρονιά.
Πρόσθεταν μάλιστα και μικρό κομμάτι πάπυρο, που αν τύχαινε σε δούλο του σπιτιού, του χάριζαν την ελευθερία. Τα επόμενα χρόνια παρέλαβαν οι Φράγκοι το έθιμο, οι οποίοι το διέδωσαν, αν και υπάρχει η αναφορά ότι για πολλούς αιώνες δεν τοποθετούνταν νόμισμα αλλά ένα φασόλι μέσα στη πίτα και αυτός που το έβρισκε, ανακηρυσσόταν ο «Βασιλιά της βραδιάς» ή «Φασουλοβασιλιάς».
Πρόσθεταν μάλιστα και μικρό κομμάτι πάπυρο, που αν τύχαινε σε δούλο του σπιτιού, του χάριζαν την ελευθερία. Τα επόμενα χρόνια παρέλαβαν οι Φράγκοι το έθιμο, οι οποίοι το διέδωσαν, αν και υπάρχει η αναφορά ότι για πολλούς αιώνες δεν τοποθετούνταν νόμισμα αλλά ένα φασόλι μέσα στη πίτα και αυτός που το έβρισκε, ανακηρυσσόταν ο «Βασιλιά της βραδιάς» ή «Φασουλοβασιλιάς».
Ekklisiaonline.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου