ΓΡΑΦΕΙ Ο ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΜΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΣ (ΜΠΑΛΟΥΣΚΟΣ)
Από ιστορική ανησυχία, ως και ενδιαφέρον, ήθελα να μάθω και να γράψω, για τον ιστορικό ναό της Αγίας Τριάδος, που είναι το σημείο αναφοράς των Κυπαρισσίων άπου γης. Ήταν κάτι που με απασχολούσε από πολύ καιρό και για τον σκοπό αυτό επισκέφτηκα στην οικία του τον ιερέα Παναγιώτη Σταθόπουλο, που ιερουργεί στο ναό αυτό από το 1965 έως και σήμερα, πενήντα χρόνια, και με ιδιαίτερη αγάπη και ζήλο συνεχίζει το εκκλησιαστικό του έργο. Έχει πράγματι ταυτιστεί με τον ιερό αυτό Ναό. Ο ιερέας αυτός ο επονομαζόμενος και Παπακόκκινος, λόγω του χρώματος του προσώπου του, μου έδωσε πολλές και σημαντικές προφορικές και γραπτές πληροφορίες, τις οποίες μαζί με άλλες, από διάφορες πηγές, θα μεταφέρω στο γραπτό μου αυτό.
Η Αγία Τριάδα που είναι κτισμένη στα ριζά του όρους Ψυχρού, και είναι η πιο αρχοντική εκκλησία της Κυπαρισσίας, και όχι μόνο. Από τον περίβολό της, το μπαλκόνι αυτό της πόλεως, μπορείς να αγναντέψεις το κάστρο που είναι σιμά της, όπως και την πόλη πέρα και κάτω από αυτή, ως και το γαλάζιο Ιόνιο Πέλαγος που ηρεμεί την ματιά σου. Και ακόμη να αφήσεις τη σκέψη σου να τρέξει στα παλιά, να αναλογιστείς ότι στην πολύχρονη ύπαρξή της, πόσες και πόσες δοξολογίες και εορταστικές εκδηλώσεις έχουν γίνει σ’ αυτή. Όπως και πόσα μυστήρια γάμων, βαπτίσεων και κηδειών έχουν τελεσθεί, όπως και πόσες χαρές και λύπες την συνοδεύουν. Αν μπορούσε να μιλήσει θα είχε πολλά να μας διηγηθεί. Ακόμη σημείο αναφοράς της ήταν, γιατί όχι και σήμερα, το ρολόι του καμπαναριού της, που σε εποχές που τα ρολόγια ήταν ελάχιστα, γενιές και γενιές μαθητών πήγαιναν στο σχολείο και οι άνθρωποι στις δουλειές τους μετρώντας τους κτύπους του. Το νυν υπάρχον είναι δώρο του Συλλόγου των εν Αθήναις Κυπαρισσίων η «Αγία Τριάδα».
Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι δύο αρχαίοι ναοί της Κυπαρισσίας, ο Δάφνιος Απόλλωνας στη Μούσγα και της Κυπαρισσίας Αθηνάς στο χώρο που είναι ο ναός της Αγίας Τριάδος, γκρεμίστηκαν από μεγάλο σεισμό που έπληξε την Κυπαρισσία, που προκάλεσε μεγάλες καταστροφές. Άλλοι υποστηρίζουν ότι τους κατεδάφισαν οι Χριστιανοί, και αυτό έγινε μέσα στην προσπάθεια του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Μέγα Θεοδόσιου 379-395 μ.Χ. που ήθελε να εδραιώσει την Χριστιανική θρησκεία στην επικράτειά του, όπου για το σκοπό αυτό το 385 μ.Χ. κατήργησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες σαν ειδωλολατρική εκδήλωση, και το 391 μ.Χ. τις λατρευτικές εκδηλώσεις στους ναούς των Εθνικών. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το 334 μ.Χ. μαρτύρησε ο Επίσκοπος Κυπαρισσίας αγνώστου ονόματος, και το 347 Επίσκοπος ήταν ο Μάρτυρας. Η ύπαρξη Επισκοπής δείχνει ότι τον 4ο αιώνα μ.Χ. η Χριστιανική θρησκεία ήταν πολύ διαδεδομένη στην Κυπαρισσία.
Υπάρχει και η εκδοχή ότι τους ναούς αυτούς κατέστρεψε ο βάρβαρος Βησιγότθος επιδρομέας Αλάριχος που πέρασε από την περιοχή κατευθυνόμενος προς τη Σπάρτη, γύρω στο έτος 400 μ.Χ.
Στους χώρους που υπήρχαν ναοί της αρχαίας ελληνικής θρησκείας των 12 Θεών, οι Χριστιανοί έκτιζαν Χριστιανικούς ναούς, χρησιμοποιώντας και υλικό των κρημνισμάτων από αυτούς. Και τούτο, μάλλον για να δείξουν ότι δεν απομακρύνονται από τους τόπους λατρείας. Στον Δάφνιο Απόλλωνα, του οποίου οι κίονες είναι διάσπαρτοι στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου, του οποίου η Αγία Τράπεζα είναι πάνω σε κίονα. Όπως και στης Κυπαρισσίας Αθηνάς, η Αγία Τράπεζα της Αγίας Τριάδας είναι τοποθετημένη πάνω σε κίονα. Επίσης, κίονες του αρχαίου ναού φυλάσσονται στον αύλειο χώρο του ναού.
Το τρισυπόστατο (Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα) το πρώτον που συναντάται είναι στον Ιουστινιάνειο Κώδικα τον 6ο αιώνα μ.Χ. Αυτό το συνδυάζω και με αυτά που μου είχε πει ομάδα αρχαιολόγων, που είχε έλθει στην Κυπαρισσία το 1993 για ένα αρχαιολογικό θέμα που είχε προκύψει στον Δήμο, του οποίου ήμουν Δημοτικός Σύμβουλος, και είχαμε επισκεφθεί τους χώρους των δύο εκκλησιών, ότι ο Άγιος Γεώργιος και μέρος του Ιερού της Αγίας Τριάδος είναι του 7ου αιώνα. Με αυτά που προανέφερα οδηγούμαι στο συμπέρασμα ότι κάπου στους χρόνους αυτούς κτίστηκε και η Αγία Τριάδα.
Με την κατάληψη της Αρκαδιάς από τους Τούρκους το 1460, τον Ναό της Αγίας Τριάδος τον μετέτρεψαν σε στάβλο. Ίσως για να σταβλίζουν το ιππικό τους.
Στη μεταβυζαντινή εποχή, από τα αρχεία της Βενετίας (η Πελοπόννησος ενετοκρατείτο από το 1685 έως το 1715), βρίσκουμε στην απογραφή, την ονομαζόμενη Γκριμάνι, ότι το Μάιο του 1689 «ήλθον οι εντιμότατοι σύντιχοι και καταστιχαδόροι, ο Δομένικος Γρήτης και Μαρίνος Μιχαήλ, εις την Αρκαδίαν (Κυπαρισσία), τον αυτό μήνα έδωσαν του πανιερωτάτου Μητροπολίτου Χριστιανουπόλεως Αθανασίου τα σπίτια του Καντήραγα με όλη την περιοχή τους για να κάθεται. Έδωσαν ακόμη θέλημα και γράμμα και έκτισαν ο άνωθεν Χριστιανουπόλεως κύριος Αθανάσιος εκκλησίαν εις του Καντήραγα του Τούρκου τα σπίτια, εις όνομα της Αγίας Τριάδας και η έξοδος έγινε από την ελεημοσύνη των Χριστιανών, όπως και να δίδει τον κάθε χρόνον του κατά καιρόν γενεράλε, δύο λίτρες κερή χάριν υποταγής». Κατά τον ιερέα Παναγιώτη Σταθόπουλο, ο ναός αυτός κτίστηκε με σχέδια και μελέτη του Βαυαρού Καρλ Χέπερ και είχε 5 τρούλους (πεντάτρουλος) που διατηρήθηκε μέχρι τον Μάιο του 1825 που τον πυρπόλησε ο Ιμπραήμ όπως και τον Άγιο Δημήτριο.
Μετά τον περίβολων της Αγίας Τριάδος σε απόσταση 10 μέτρων είναι ο μικρός ναός του Σωτήρος Χριστού, δώρο και αυτός των Βενετών στον Μητροπολίτη Αθανάσιο, και σήμερα είναι παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας, που προφανώς λειτουργούσε σε αναπλήρωση του μετατρέποντας σε στάβλο ναού της Αγίας Τριάδος. Το μικρό τού μεγέθους και η χαμηλή είσοδος σε αυτόν δείχνει ότι κτίστηκε μετά το 1460. Το μικρό του μεγέθους είναι γιατί οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν μεγάλου μεγέθους ναούς για να μην ξεπερνούν σε μεγαλείο τα τζαμιά, όπου στην Κυπαρισσία ήταν τουλάχιστον 3. Και η χαμηλή και στενή είσοδος, για να μην μπαίνουν οι Τούρκοι καβάλα στα άλογά τους και τους βεβηλώνουν το ναό.
Ο νυν Ναός της Αγίας Τριάδος, όπως γράφει ο ιερές Παναγιώτης Σταθόπουλος, «κτίστηκε από το 1825 έως το 1846. Το τέμπλο του φιλοτέχνησε από ξύλο καρυδιάς ο Βασίλειος Αντωνόπουλος και ο Γεώργιος Σκρας από τα Τρόπαια της Γορτυνίας. Τις εικόνες αγιογράφησε ο Φανέλης, ο οποίος ήταν καθηγητής της Εκκλησιαστικής Αγιογραφικής Σχολής. Τα ασημένια καντήλια είναι από το 1846. Μέσα στο ναό υπάρχει Επιτάφιος που προέρχεται από την Οδησσό και είναι δωρεά. Ο ίδιος δωρητής είχε καταθέσει σημαντικό χρηματικό ποσό σε τράπεζα της Τεργέστης υπέρ του ναού της Αγίας Τριάδος, από το οποίο κάθε χρόνο να προικίζονται δύο άπορα κορίτσια. Επτά προικοσύμφωνα σώζονται σήμερα.»
Για τον Επιτάφιο αυτό ο αείμνηστος Κυπαρίσσιος συγγραφέας Κώστας Μπακόπουλος στο τεύχος 30 της «Τριφυλιακής Εστίας» του 1979 γράφει ότι είναι δωρεά του σταφιδέμπορου Μεταλληνού ή Κεφαλληνού από την Κεφαλλονιά που είχε εγκατασταθεί στην Κυπαρισσία. Ακόμα, μας πληροφορεί ότι «ο Επιτάφιος της Αγίας Τριάδος εκτός από βαρύτιμος είναι και έξοχο έργο τέχνης χρυσοϋφαντικής πάνω σε βαθύ βυσσινή βελούδο και εικονογραφικής πάνω στο θέμα του “Επιτάφιου Θρήνου”. Στο πλαίσιο της εικονογράφησης φέρεται χρυσοκέντητα ο στίχος από την Γ’ Στάση των εγκωμίων “καθελών του ξύλου ο Αρειμαθίας”».
Πέραν των πιο πάνω, πρέπει να αναφέρουμε το θαυμάσιο τέμπλο, την εικονογράφησή της, τον Αρχιερατικό θρόνο, που όλα είναι θαυμάσιας τέχνης που σπάνια συναντάς σε εκκλησία στον ελληνικό χώρο. Η Αγία Τριάδα είναι η εκκλησία-μουσείο, όπως λέει ο Κώστας Μπακόπουλος.
Τον Μάη του 1825 η Αγία Τριάδα πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου μαζί με την βιβλιοθήκη της που είχε πολύτιμα βιβλία. Επίσης, πυρπολήθηκε ο Άγιος Δημήτριος και ο ναός της Χρυσοπηγής στην Πίσω Ρούγα, όπως και πολλές κατοικίες. Κατά την ανοικοδόμησή της, η εκκλησία, ως και μετά, υπέστη ζημιές από σεισμούς.
Η παράδοση λέει ότι κατά καιρούς ο ιερός ναός της Αγίας Τριάδος έχει υποστεί ζημιές από σεισμούς, όπως και η πόλη. Αυτό επιβεβαιώνεται από την καταγραφή των σεισμών της χώρας των σεισμολόγων Βασίλειου Παπαζάχου και Αικατερίνης Παπαζάχου στο βιβλίο τους «ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ».
Λέγεται ότι από τον σεισμό της Ζακύνθου, στις 30 Οκτωβρίου 1840 εντάσεως 5,5 ρίχτερ, που έγινε αισθητός στα απέναντι παράλια, προκλήθηκαν ζημιές στον ανεγειρόμενο ναό της Αγίας Τριάδος.
Σεισμοί που μπορεί να προκάλεσαν ζημιές στο ναό, όπως λέει η παράδοση, αναφέρονται αυτοί της 9ης Νοεμβρίου 1898 που προκάλεσε ελαφρές βλάβες, της 22ας Ιανουαρίου 1889 εντάσεως 6,5 ρίχτερ που ακολούθησε τσουνάμι. Την ώρα του σεισμού, 9:56 π.μ., στην Αγία Τριάδα λειτουργούσε ο Μητροπολίτης Νεόφυτος που καθησύχασε το φοβισμένο εκκλησίασμα, λέγοντας ότι θα τους προστατεύσει η Αγία Τριάδα. Ο ναός από το σεισμό αυτό υπέστη ρωγμές. Στην Κυπαρισσία γκρεμίστηκαν 53 σπίτια και βλάβες σε άλλα 70. Στα χωριά Στασιό και Μπλεμενιάνοι σχεδόν όλα τα σπίτια γκρεμίστηκαν. Από το σεισμό των 6,3 ρίχτερ στις 24 Φεβρουαρίου 1919 πολλά σπίτια υπέστησαν ρωγμές, ίσως και η Αγία Τριάδα.
Από το 1963, με απόφαση του τότε Δημάρχου Γ. Καλαντζάκου σε συνεργασία με το Σύλλογο Φιλοπρόοδων Κυπαρισσίας, η εορτή του Αγίου Πνεύματος και της Πεντηκοστής καθιερώθηκε ως τοπική και παντριφυλιακή. Είναι κινητή και εορτάζεται κάθε χρόνο με λαμπρότητα στην Αγία Τριάδα. Στην Αγία Τριάδα ανήκουν 7 εκκλησάκια.
Κατά τη μακροχρόνια ύπαρξη και λειτουργία της Αγίας Τριάδος ιερούργησαν πολλοί και φωτισμένοι ιερείς. Πολλών εξ’ αυτών τα ονόματα έχει καταγράψει ο ιερέας της Παναγιώτης Σταθόπουλος, που ευγενώς μου παραχώρησε τον κατάλογο αυτό με τα ονόματα, τα οποία και παραθέτω παρακάτω. Η προσπάθειά μου αυτή ας είναι ένα μνημόσυνο για αυτούς που έφυγαν από τη ζωή, και ευχή για μακροζωία στο νυν ιερέα της Παναγιώτη Σταθόπουλο.
ΙεΙερείς που εφημέρευσαν στον Ι.Ν. Αγίας Τριάδος από το έτος 1771:
Τα ονόματα που αναφέρονται, του Πιέρου Σακελάριου 1670 και Χαρτοφύλαξ Ιωάννης 1678, ίσως ιερουργούσαν στο διπλανό μικρό ναό του Σωτήρους Χριστού.
3. Ηλίας Πρωτόπαπας 1711
4. Ιωάννης Καλλέργης 1732
5. Παναγιώτης Οικονόμου 1798
6. Μελέτιος Γεωργακόπουλος 1876
7. Ιωάννης Αντωνόπουλος 1900
8. Ευστάθιος Φλώρος 1910
9. Αντώνιος Οικονόμου 1913
10. Στασινός Τσικόπουλος 1915
11. Άνθιμος Γεωργακόπουλος 1916
12. Φλώρος Λαμπρινόπουλος 1918
13. Ιωάννης Γεωργακάς 1920
14. Θεόδωρος Τσικόπουλος 1915-1930
15. Ρήγας Παΐσιος 1915-1935
16. Παναγιώτης Μανδρούκας 1917-1930
17. Λάμπρος Θεοδωρόπουλος 1918-1930
18. Διονύσιος Παναγιωτόπουλος 1936-1940
19. Ιωάννης Χρονόπουλος 1937-1943
20. Κωνσταντίνος Σακάς 1941-1942
21. Θεόκλητος Βασιλείου 1942-1945
22. Γεώργιος Καράμπελας 1945-1965
23. Παναγιώτης Σταθόπουλος 1965-σήμερα
Τα δύσκολα, πονεμένα και μαρτυρικά χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς, και σε άλλους επιδρομείς, παρηγοριά και ελπίδα των προγόνων μας ήταν η ορθόδοξη πίστη. Τα δύστυχα αυτά χρόνια, πολλοί κάτοικοι της Κυπαρισσίας κινούμενοι από το αίσθημα «να συνεχίσουμε να υπάρχουμε σαν έθνος και κάποτε θα έλθει η ποθούμενη λευτεριά» αλλά και από βαθύ χριστιανικό πιστεύω παραχωρούσαν περιουσιακά τους στοιχεία στις τότε εκκλησίες. Έτσι, βλέπουμε τον Κωνσταντίνο Ρούγγηνο να παραχωρεί στον Άγιο Νικόλαο 35 ρίζες ελιές. Η Αναστώ του Γιώργου 9 ρίζες ελιές. Ο Λαμπέτης δώρισε 6 ρίζες συκιές με τον τόπο τους και 1 ρίζα ελιά. Στο κελί του Γαβριήλ ο Στέφανος Βλάσης δώρισε έναν τόπο με μία συκαμιά. Δωρεές των πιστών στον Άγιο Νικόλαο στην Πίσω Ρούγα είναι έμπροσθεν του βήματος ρίζες ελιές 10, και έμπροσθεν της θύρας ρίζες ελιές 20, και εις τον Καρτελά 3. Εις του Παπαγιωργάκη το ελαιοτριβείο 3 ρίζες ελιές, εις το γεράμπελο του Κερκέζη 1 ρίζα ελιά, και στου Σταματάκη ένα σπίτι χαλασμένο. Όλα είναι αφιερώματα των Χριστιανών.
Στον Άγιο Νικόλαο (περιβόλια) η Μιλίτζα Ρουντζηνοπούλα αφιέρωσε ρίζες ελιές 26 και αμπέλι αξιναρίων 12 με μουριές και ροδιές. Ο Κωνσταντίνος Κονησής αφιέρωσε ελιές ρίζες 8. Ο Παπαγιωργάκης Μένεγος με τον αδελφό του Ηλία 7 ρίζες ελιές και ένα περιβόλι στους Μύλους (από το βιβλίο του Δημ. Στρατικόπουλου «Κομμάτια Κυπαρισσιώτικης Ιστορίας, Εθνικά θέματα» εκδόσεως 2013).
Ο ιερέας Παναγιώτης Σταθόπουλος εκτός από τον κατάλογο των ιερέων της Αγίας Τριάδος, μου εμπιστεύτηκε και αυτόν των κτητόρων, των ανακαινιστών και των δωρητών στον ναό, από το έτος 1698 μέχρι το 2014, τον οποίο και μεταφέρω στο γραπτό μου αυτό, για να γνωρίσουμε όλους αυτούς που προσέφεραν, και να τους ευγνωμονούμε για την προσφορά τους.
Κτήτορες, Ανακαινιστές και Δωρητές του Ι.Ν. Αγίας Τριάδος από το έτος 1698 έως το 2014:
1. Αφέντης Γενεράλε Φρατζέσκος Γρημάνης εκ Βενετίας
2. Δομένικος Γρήτης και Μαρίνος Μιχαήλ εκ Βενετίας
3. Μηχανικός Καρλ Χέπερ, Βαυαρός
4. Οικογένεια Λάζαρη Κανά (γαιοκτήμονας)
5. Νικόλαος Πονηρόπουλος (πολιτικός)
6. Χρήστος Αναστασόπουλος (δικηγόρος)
7. Δημήτριος Παυλίδης (έμπορος στην Οδησσό)
8. Παναγιώτης Παυλίδης (πρύτανης Πανεπιστημίου Αθηνών)
9. Ιωάννης Χαΐνης (καθηγητής Πολυτεχνείου)
10. Αλέξανδρος Τουρκολιάς (Διευθύνων Σύμβουλος Ε.Τ.Ε.) – εις μνήμην των γονέων του
11. Εθνική Τράπεζα Ελλάδος (Ε.Τ.Ε.)
12. Νικήτας Μανδραπήλιας (ιατρός)
13. Αντώνιος Κουτσομπός
14. Αθανάσιος Γκουντούνας
15. Αθανάσιος Τζατζής
16. Πολυξένη Παπαθεοδωροπούλου
17. Γεώργιος Σκλαβούνος
18. Παναγιώτης Δημητρακάκης (αγρότης)
19. Διονύσιος Ζήρας
20. Αντώνιος Οικονομίδης (ιερέας – δάσκαλος)
21. Δημ. Μπούσιος (δικαστικός)
22. Μαριγώ Μπούσιου (δασκάλα)
23. Θεώνη Κανελέτου (μαία)
24. Αφοί Μπέρκα (αγρότες)
25. Αλέξανδρος Πονηρόπουλος (δικηγόρος)
26. Βασίλειος Χηνόπουλος (έμπορος)
27. Νικόλαος Σπάλας (έμπορος)
28. Γιάννα Δημητροπούλου (οικιακά)
29. Γεώργιος Μπρούστης
30. Μιχαήλ Μπρούστης (έμπορος)
31. Γρηγόριος Ιωαννίδης (έμπορος)
32. Ιωάννης και Ειρήνη Τσουκαλά (έμπορος)
33. Πηνελόπη Τουρκολιά (καθηγήτρια)
34. Παναγιώτης Φιτσώρος (δικηγόρος)
35. Χρήστος και Γιαννούλα Μανωλοπούλου (φούρναρης)
36. Αικατερίνη Σταθοπούλου (πρεσβυτέρα)
37. Παναγιώτης Μπαρτζελιώτης (εφοριακός)
38. Παναγιώτης Σταθόπουλος (ιερέας)
39. Γαρυφαλλιά Λαμπρινοπούλου
40. Δήμος Γυφτάκης (διευθυντής Ο.Τ.Ε.)
41. Δήμητρα Αναστασοπούλου Γκούρα – εις μνήμην των γονιών της
42. Χρήστος Αναστασόπουλος (αγρότης)
43. Οικογένεια Ιωάννη Λώλου (μετανάστης)
44. Κωνσταντίνος Βλαχούλης (οικοδόμος)
45. Ρήγας Αλεξόπουλος (οικοδόμος)
46. Νικόλαος Σωτηρόπουλος-Λαγκαδιανός (εργολάβος)
Στο στηθαίο της νότιας πλευράς του αύλειου χώρου, όπως ανεβαίνουμε το καλντερίμι για την είσοδο στο Ναό της Αγίας Τριάδος, υπάρχει άνοιγμα που λέγεται ότι είναι η είσοδος και η έξοδος, υπόγειο τούνελ του κάστρου, που κάτοικοι υποστηρίζουν ότι στην παιδική τους ηλικία είχαν εισχωρήσει σ’ αυτό μέχρι 50 μέτρα διαδρομή, αλλά δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν περισσότερο γιατί συναντούσαν κρημνίσματα.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στο κάστρο της Κυπαρισσίας, εκτός από τις πολεμίστρες, την τάπια και τους πύργους, υπάρχουν υπόγειες διαδρομές που σε περίπτωση πολιορκίας οδηγούσαν σε πηγές νερών και εξεύρεση τροφίμων, ως και για την διαφυγή τους.
Δημ. Κ. Στρατικόπουλος- Δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα "ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑnews"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου