To brain drain αδειάζει την Ελλάδα από νέους και οξύνει το δημογραφικό!

 

Η Ελλάδα αδειάζει από νέους και από μεσήλικες οι οποίοι ανήκουν στο δυναμικό εργατικό δυναμικό οξύνοντας το δημογραφικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα τις τελευταίες δεκαετίες και οδηγεί σε δραματική συρρίκνωση του πληθυσμού.
Η κατάσταση με το brain drain γίνεται ακόμα χειρότερη, καθώς μαζί με τους Έλληνες φεύγουν και επιστρέφουν στις χώρες τους οι μετανάστες που είχαν έρθει παλαιότερα και είχαν ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία.
Σύμφωνα με τη νέα μελέτη του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ), ανάμεσα στο 2011 και το 2024, καταγράφονται σταθερά αρνητικά φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις μείον θάνατοι), τα οποία – μαζί με τα επίσης αρνητικά μεταναστευτικά ισοζύγια της περιόδου – προκάλεσαν την μείωση του πληθυσμού κατά σχεδόν 500 χιλ. άτομα.
Ταυτόχρονα, σήμερα η Ελλάδα – εκτός από μια σχετικά γερασμένη χώρα (σχεδόν το 23% των κατοίκων της είναι άνω των 65 ετών, ενώ, το 2023, οι 65+ ήταν σχεδόν 1 εκατομμύριο περισσότεροι από τους νέους 0-14 ετών) – καταγράφει από τους χαμηλότερους ετήσιους δείκτες γονιμότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη διαγενεακή γονιμότητα να κινείται στα 1,3-1,4 παιδιά/γυναίκα (στις γενεές που γεννήθηκαν γύρω από το 1980), δηλαδή, υπολείπεται σημαντικά του ορίου αναπαραγωγής (2,07 παιδιά/γυναίκα).
Παρατηρείται, επίσης, η προοδευτική αύξηση των ποσοστών ατεκνίας, τα οποία, για τις γενεές γύρω από το 1980, αφορούν πλέον περίπου 1 στα 5 άτομα.
Καθώς, όμως, το σύστημα «πληθυσμός» χαρακτηρίζεται από σημαντικές αδράνειες, η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας τις επόμενες τρείς δεκαετίες θα συνεχιστεί, η δημογραφική του γήρανση επίσης, και το πρόσημο του ισοζυγίου γεννήσεων –θανάτων θα παραμείνει αρνητικό μέχρι το 2050.
Επομένως, αυτή που θα προσδιορίσει καθοριστικά το εύρος της μείωσης του πληθυσμού της Ελλάδας είναι η καθαρή μετανάστευση.
Συνεπώς, τονίζεται στην έρευνα, δεδομένων των αδρανειών στη φυσική κίνηση του πληθυσμού, η βελτίωση των μεταναστευτικών ισοζυγίων αναδεικνύεται σε μείζον διακύβευμα για τη χώρα.
Προτάσεις
Για να περιοριστεί η ένταση και το εύρος της – αναπόφευκτης – μείωσης του πληθυσμού στις επόμενες δεκαετίες, θα έπρεπε να μειωθούν οι μεταναστευτικές εκροές και να αυξηθούν οι μεταναστευτικές εισροές, ώστε να βελτιωθούν τα ισοζύγια σε βαθμό που να καταστούν θετικά.
Η μελέτη υπενθυμίζει ότι η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας ξεκίνησε από το 2011, και όχι νωρίτερα, λόγω ακριβώς της μαζικής εισόδου αλλοδαπών μεταξύ 1991 και 2010, που είχε ως αποτέλεσμα ένα θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο κατά 795 χιλ. άτομα.
Η μαζική είσοδος νέων κυρίως ατόμων σε αναζήτηση εργασίας συνέτεινε, εκτός των άλλων, στην επιβράδυνση της γήρανσης του πληθυσμού της Ελλάδας, στην αύξηση της γεννητικότητάς του και στην τόνωση της δημογραφικής δυναμικότητάς του, δεδομένου ότι η αύξηση του πληθυσμού της χώρας μεταξύ 1991 και 2011 αποδίδεται σχεδόν αποκλειστικά στην αύξηση του αριθμού των αλλοδαπών.
Γιατί φεύγουν οι νέοι
Αναφορικά με την αποδημία των νέων ημεδαπών στο εξωτερικό, τα αίτια είναι πολλά.

• Μια πρώτη διαπίστωση αφορά το γεγονός ότι η φυγή από την Ελλάδα δεν οφείλεται μόνον στην οικονομική κρίση, αλλά κυρίως στην εύρεση εργασίας αντίστοιχης του επιπέδου σπουδών, με προοπτικές ανέλιξης, αντίστοιχες απολαβές και καλές εργασιακές συνθήκες. Οι «καλύτερες εργασιακές συνθήκες» προηγούνται των «οικονομικών απολαβών», γεγονός που υπογραμμίζει την δυσμενή κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι συνθήκες εργασίας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.
• Η δεύτερη αιτία της φυγής αφορά σε χρόνιες παθογένειες όπως η έλλειψη αξιοκρατίας.
• Η τρίτη αφορά ευρύτερα στους κοινωνικούς όρους διαβίωσης, όπως η ανοιχτή, ασφαλής, δυναμική και ανεκτική κοινωνία, αλλά και η γνωριμία με διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα.

Η «διαρροή εγκεφάλων» στο εξωτερικό αναδεικνύει το ζήτημα της εργασίας και των συνθηκών εργασίας στην Ελλάδα σε βασικό λόγο εγκατάλειψης της χώρας.
Είναι προφανές, ωστόσο, ότι αυτό δεν μπορεί να αφορά αποκλειστικά στην κατηγορία των Μεταναστών Υψηλής Εξειδίκευσης, αλλά και άλλες κατηγορίες νέων εργαζόμενων.
Υπενθυμίζεται ότι, κατά την εικοσαετία 1990-2009, με γοργούς ρυθμούς περιορίζεται ο ρόλος της πλήρους και σταθερής απασχόλησης στην Ελλάδα, υπέρ μιας μεγάλης ποικιλίας ευέλικτων μορφών εργασίας. Επιπλέον, «ελαστικοποιείται» ο εργάσιμος χρόνος, ενώ περιορίζεται η προστασία από τις απολύσεις.
Παράλληλα η χαμηλά αμειβόμενη εργασία, εκτεταμένη επισφάλεια, ευέλικτη εργασία, κ.ο.κ. έχουν – μεταξύ άλλων – σοβαρές επιπτώσεις και στην απορρύθμιση του πλαισίου διαμόρφωσης των μισθών, το οποίο διολισθαίνει συνεχώς προς τα γενικά κατώτατα επίπεδα.
Από τις αρχές του 2012 μέχρι τις αρχές του 2019, η μισθολογική συμπίεση των κατώτατων ορίων διατηρήθηκε αυτούσια (συμπίεση κατά 22% του κατώτατου μισθού σε σχέση με αυτόν που είχε προκύψει από την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας3), ενώ δημιουργήθηκε ο λεγόμενος «υποκατώτατος» μισθός για τους νέους έως 25 ετών συμπιεσμένος κατά 32%.