Με αφορμή την έναρξη της συγκομιδής σε ορισμένα αγροτικά προϊόντα εντάσεως εργασίας, αλλά και τις ανάγκες των μονάδων μεταποίησης και τυποποίησης που ακολουθούν, η «ΥΧ» φέρνει στο επίκεντρο της συζήτησης το μεγάλο θέμα της απασχόλησης των εργατών στον πρωτογενή τομέα.
Συνομιλήσαμε με αγρότες, ακαδημαϊκούς και εργάτες γης για το χρόνιο, πολυδιάστατο και δυσεπίλυτο αυτό πρόβλημα, σε μια προσπάθεια να εντοπιστούν συγκεκριμένα σημεία που χρήζουν άμεσης βελτίωσης, αλλά και πρακτικές προτάσεις προς την κατεύθυνση αυτή.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το πρόβλημα δεν παρουσιάζει σε όλες τις περιοχές την ίδια ένταση ούτε τα ίδια χαρακτηριστικά. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι κοινοί παράγοντες, όπως για παράδειγμα η ολοένα και μεγαλύτερη έλλειψη εργατών, η αύξηση του εργατικού κόστους και η μεγάλη γραφειοκρατία. Ορισμένες από αυτές τις πτυχές φωτίζει και το πρόσφατο βιβλίο του επίκουρου καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Απόστολου Καψάλη, που πραγματεύεται το ζήτημα της απασχόλησης των μεταναστών.
Οι ανάγκες του πρωτογενούς τομέα σε εποχικό και μόνιμο εργατικό δυναμικό είναι δύσκολο να αποτιμηθούν με μεγάλη ακρίβεια. Κατά καιρούς, εκτιμήσεις παραγωγών τις οριοθετούν σε τουλάχιστον 40.000 – 50.000 ετησίως. Αν και το ΥΠΑΑΤ δεν έχει προβεί σε κάποια επίσημη αποτύπωση των υπαρχουσών αναγκών, αυτή προκύπτει έως έναν βαθμό έμμεσα από την πρόσφατη ΚΥΑ διετούς ισχύος που προσδιορίζει τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας για απασχόληση μετακλητών πολιτών από τρίτες χώρες.
Στην εν λόγω απόφαση, προβλέπονται για τη διετία 91.630 θέσεις εποχικής εργασίας στον πρωτογενή τομέα, κατανεμημένες ανά περιφερειακή ενότητα (νομό). Μαζί με τις θέσεις εξαρτημένης εργασίας, o συνολικός αριθμός διαθέσιμων θέσεων απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα φτάνει τις 113.467, δηλαδή τις 56.733 ανά έτος.
Επιπλέον, προβλέπονται ακόμα 20.000 θέσεις μέσω των διακρατικών συμφωνιών Ελλάδας – Μπαγκλαντές και Ελλάδας – Αιγύπτου που, ωστόσο, μέχρι στιγμής και παρά την ψήφισή τους στη Βουλή, δεν έχουν κάποιο ουσιαστικό αντίκρισμα. Σε κάθε περίπτωση, τα ανωτέρω αριθμητικά στοιχεία και εκτιμήσεις δείχνουν την έκταση των αναγκών και τη σημασία του ζητήματος.
Α. Καψάλης: Τα καίρια σημεία που χρήζουν αλλαγών στο καθεστώς των μεταναστών εργατών
O Δρ. Απόστολος Καψάλης, πρόσφατα παρουσίασε το βιβλίο του, με τίτλο «Μετανάστες εργάτες γης: Καθεστώτα εξαίρεσης στην εργασία και στην κινητικότητα» (εκδόσεις «Άπαρσις»). Όπως δήλωσε στην «ΥΧ», «το βιβλίο εκκινεί από την ανάλυση του ιδιαίτερου νομικού πλαισίου που εφαρμόζεται τόσο στο πεδίο της μετανάστευσης όσο και σε αυτό της εργασίας των αλλοδαπών εργατών γης στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, αναδεικνύει τις πτυχές εκείνες που διαμορφώνουν ένα εργατικό δίκαιο εξαίρεσης για την εν λόγω κατηγορία μισθωτών σε σχέση με τα γενικώς ισχύοντα στην ελληνική εργατική νομοθεσία. Στη βάση διαχρονικά του στοιχείου της άμεσης γεωργικής εργασίας και πιο πρόσφατα της πληρωμής και ασφάλισης μέσω εργοσήμου.
Παράλληλα, στον βαθμό που το θεσμικό πλαίσιο της νόμιμης μετανάστευσης (διαδικασίες της μετάκλησης και της εποχικής εργασίας) αφορά σχεδόν αποκλειστικά τον αγροτικό τομέα, η μελέτη αποτιμά τη λειτουργία του εν λόγω συστήματος με έμφαση στις νέες προκλήσεις που αναδύονται την τελευταία τριετία εξ αφορμής και της κρίσης πανδημίας».
Ζητήσαμε από τον καθηγητή να μας παραθέσει ορισμένα συμπεράσματα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο και φωτίζουν καίριες πτυχές του ισχύοντος πλαισίου διαμονής και απασχόλησης. Πρόκειται για σημεία που πιθανώς να περιγράφουν μια αποσπασματική λογική αντιμετώπισης του προβλήματος από πλευράς πολιτείας, ενώ φέρνουν στο προσκήνιο χρόνιες ελλείψεις και παθογένειες του εγχώριου συστήματος.
1. Συνθήκες διαβίωσης που απομακρύνουν τους αλλοδαπούς: Το ελληνικό σύστημα μετακλήσεων –συμπεριλαμβανομένης και της ειδικής άδειας εργασίας του άρθρου 13Α του ισχύοντος σήμερα Κώδικα Μετανάστευσης (Ν. 4251/2014)– σε συνδυασμό με την ελαστική εργασία που απορρέει από το ειδικό πλαίσιο μισθωτής απασχόλησης στον αγροτικό τομέα, εξασφάλιζαν μέχρι πρόσφατα, αν και με δυσκολίες, την ομαλή λειτουργία της αγροτικής παραγωγής. Από τη μία, για τους λίγες χιλιάδες επίσημα διαμένοντες και νόμιμα απασχολούμενους μετανάστες εργάτες γης επικρατούσε η επισφάλεια του καθεστώτος διαμονής και η ελαστικότητα της εργασίας.
Από την άλλη, για τους πολλές δεκάδες χιλιάδες παράτυπα διαμένοντες κυριαρχούσε η αδήλωτη εργασία, ο φόβος της απέλασης και οι συνθήκες σοβαρής εργασιακής εκμετάλλευσης, για τις οποίες η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου το 2017.
Αυτές οι συνθήκες διαβίωσης και απασχόλησης λειτουργούν αθροιστικά πλέον τα τελευταία λίγα χρόνια ως παράγοντες απώθησης αλλοδαπών εργατών γης, κατ’ αρχάς από την αγροτική απασχόληση. Πρέπει, δε, να τονιστεί ότι εκτός από τον αγροτικό τομέα και οι κλάδοι του επισιτισμού-τουρισμού και των κατασκευών γνωρίζουν άνθηση και σοβαρές ελλείψεις σε εργατικά χέρια.
Οι επισφαλείς όροι διαμονής και απασχόλησης, ωστόσο, των μεταναστών, όχι μόνο στη γεωργία, φαίνεται ότι εντείνουν την τάση εξόδου τους και από την ίδια τη χώρα. Σύμφωνα με τα πρώτα ευρήματα της πρόσφατης απογραφής πληθυσμού, ανάμεσα στα έτη 2011-2022 εγκατέλειψαν τη χώρα περίπου 650.000 άτομα, οι μισοί μόνο εκ των οποίων υπολογίζεται ότι είναι νέοι Έλληνες υψηλής ειδίκευσης.
2. Πιο ευνοϊκό καθεστώς νομιμοποίησης σε άλλες χώρες της ΕΕ: Η τάση εκ νέου μετακίνησης προς άλλες βορειότερες ευρωπαϊκές χώρες ενισχύθηκε ιδίως την τελευταία τριετία και από εθνικά προγράμματα νομιμοποίησης της διαμονής και της κοινωνικής ένταξης μεταναστών σε άλλες χώρες και σε πολλούς κλάδους απασχόλησης, ιδίως στον αγροτικό. Οι παρεμβάσεις αυτές, συχνά στο δικαιολογητικό πλαίσιο αντιμετώπισης της πανδημίας, αναμφίβολα λειτουργούν ως πόλος έλξης μεταναστών που έχουν ήδη φτάσει και εργάζονται στην Ελλάδα και, μάλιστα, με όρους ανταγωνισμού μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, σε ό,τι αφορά την κάλυψη των κενών εργατικών χεριών.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, ιδίως από τις αρχές του 2020, επιλέγεται μια διαφορετική μέθοδος αντιμετώπισης των αναγκών των αγροτικών επιχειρήσεων με δύο πτυχές. Αφενός, με τη διοικητική διευκόλυνση της υπαγωγής στην ειδική άδεια εργασίας του προαναφερθέντος άρθρου 13Α. Αφετέρου, με την εισαγωγή της κατά παρέκκλιση διαδικασίας του 16ου άρθρου του Ν. 4783/2021. Η ρύθμιση αυτή (που αντικαθιστά από πέρυσι τον Ιούλιο τη διαδικασία του άρθρου 13Α) στοχεύει αρχικά στην απλή διοικητικά πρόσληψη Αλβανών μεταναστών εργατών γης από τη γειτονική Αλβανία, κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, στη Βόρεια Ελλάδα. Και τα δύο αυτά μέτρα είχαν ως σκοπό τη διευκόλυνση της απασχόλησης παράτυπα διαμενόντων αλλοδαπών, υπό την προϋπόθεση όμως μιας ήδη ειλημμένης απόφασης εκ μέρους τους για εργασία στον αγροτικό τομέα».
3. Περιορισμοί και ελλείψεις που «ακουμπούν» στις ανθρώπινες ανάγκες: Ωστόσο, η ελληνική πολιτεία αδράνησε στο σημαντικότερο ίσως σκέλος, αυτό της προσέλκυσης εργαζομένων, μέσω της παροχής κινήτρων για τη διατήρηση –εάν όχι την αύξηση– του αριθμού των μεταναστών γεωργικών μισθωτών. Η τακτοποίηση του καθεστώτος διαμονής αυτών των μόνιμα εγκατεστημένων αλλοδαπών με όρους ασφάλειας δικαίου, η εξασφάλιση της προοπτικής της οικογενειακής επανένωσης, η μέριμνα για κοινωνική ένταξη και αξιοπρεπείς όρους διαβίωσης αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις επίλυσης του μείζονος και διαρκώς αυξανόμενου προβλήματος της έλλειψης εργατικών χεριών».
Ταυτόχρονα, η στροφή για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας στη σύναψη διμερών συμβάσεων εποχικής μετάκλησης εργατών γης με μακρινές ασιατικές χώρες ενέχει ένα διπλό κίνδυνο-ρίσκο. Πρώτον, την παραγνώριση της αναγκαιότητας τακτοποίησης των συνθηκών διαμονής και απασχόλησης των ήδη εγκατεστημένων αλλοδαπών εργατών γης και, δεύτερον, την υποτίμηση των δυνατοτήτων κυκλικής μετανάστευσης μεταναστών από γειτονικές χώρες, από τις οποίες η μετακίνηση είναι χαμηλού κόστους και δυσκολίας.
Απασχόληση στον αγροδιατροφικό τομέα της ΕΕ (2008 – 2021, χιλ. άτομα)
Πηγή: Eurostat, EU LFS
Τι δηλώνουν οι αγρότες
Η «ΥΧ» συνομίλησε με παραγωγούς από διάφορες περιοχές της χώρας, που απασχολούνται σε προϊόντα, τα οποία παραδοσιακά παρουσιάζουν σημαντικές ανάγκες σε εργατικό δυναμικό. Πολλά απ’ όσα μας είπαν συγκλίνουν με πολλά από τα προαναφερθέντα συμπεράσματα.
Υποστελέχωση υπηρεσιών και μεγάλες καθυστερήσεις
Κατά τον Μιχάλη Βιαννιτάκη, παραγωγό θερμοκηπιακών κηπευτικών και αντιπρόεδρο του Αγροτικού Συλλόγου Ιεράπετρας, η όλη διαδικασία νομιμοποίησης και απασχόλησης των εργατών χαρακτηρίζεται σε ορισμένες περιοχές από τεράστιες καθυστερήσεις και εντελώς απρόβλεπτα χρονοδιαγράμματα που διαλύουν τον προγραμματισμό των αγροτών:
«Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο στάδιο, που είναι ο έλεγχος που πραγματοποιεί η αποκεντρωμένη διοίκηση για να επιβεβαιώσει ότι ο εργοδότης πληροί τις προϋποθέσεις για να καλέσει και να απασχολήσει έναν αλλοδαπό.
Σε περιοχές όπου οι υπηρεσίες αλλοδαπών και μετανάστευσης είναι επαρκώς στελεχωμένες, η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει 15 – 20 ημέρες. Σε άλλες περιοχές, όμως, με λίγα άτομα για την εξυπηρέτηση των αγροτών και μεγάλες ανάγκες σε εργάτες, η ίδια διαδικασία μπορεί να χρειαστεί ακόμα και δύο μήνες. Δηλαδή, να ελέγξει η αρμόδια υπηρεσία το ΟΣΔΕ του αγρότη – εργοδότη και το Ε3 του. Πρόκειται για καθυστερήσεις που μας ταλαιπωρούν στην υπηρεσία του Λασιθίου χωρίς φυσικά να φταίνε οι υπάλληλοι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου