Του Δημητρίου Σαρρή *
Μεταξύ των αναδυόμενων προκλήσεων της Ευρώπης, ξεχωρίζει η στέγαση, η οποία επηρεάζει την εδαφική συνοχή, την οικονομική ανταγωνιστικότητα και την ευημερία εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών. Αυτό και άλλα σημαντικά ζητήματα που αφορούν άμεσα τις περιφέρειες και τους δήμους, αναφέρει στην ετήσια έκθεσή της** η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών. Χωρίς να γίνεται ονομαστική γεωγραφική αναφορά, τα συμπεράσματα αυτά αφορούν και την Περιφέρεια Πελοποννήσου, είναι ενδιαφέροντα και αγγίζουν όλο το φάσμα της καθημερινότητάς μας.
Η νέα ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Περιφέρειες (ΕΕΠ) και τις Πόλεις** αφορά όλες τις ευρωπαϊκές περιφέρειες. Παρότι δεν διαθέτει ειδικό κεφάλαιο για την Πελοπόννησο, οι τάσεις που καταγράφει αντικατοπτρίζουν με εντυπωσιακή ακρίβεια τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει και η Περιφέρεια Πελοποννήσου.
Στη σκιά του «κλιματικού χάους»
Η έκθεση δείχνει ότι σχεδόν δύο στις τρεις περιφέρειες χάνουν ανταγωνιστικότητα, ενώ το ίδιο ποσοστό γίνεται πιο ευάλωτο σε φυσικές καταστροφές, με την νότια Ευρώπη να αντιμετωπίζει 40–80% αύξηση των σοβαρών ξηρασιών έως το 2050. Και οι δύο μετρήσεις αφορούν άμεσα στην Πελοπόννησο, περιφέρεια με μεγάλη εξάρτηση από την αγροτική παραγωγή και ειδικά την ελαιοκαλλιέργεια.
Αναφέρεται πως ήδη η Ευρώπη «επέζησε του δεύτερου θερμότερου ανοιξιάτικου μήνα στην ιστορία της το 2025», ενώ «οι πλημμύρες του 2024 προκάλεσαν ζημιές 18 δισ. Ευρώ». Τα στοιχεία αυτά δείχνουν την αυξανόμενη συχνότητα και σφοδρότητα των επιπτώσεων του «κλιματικού χάους», όπως έχει αναφερθεί στα Ηνωμένα Έθνη,*** στο οποίο έχουμε εισέλθει.
Η έκθεση τονίζει την ανάγκη για κυκλικά συστήματα νερού, επαναχρησιμοποίηση, μικρής κλίμακας υποδομές και φυσικές λύσεις (nature-based solutions), ειδικά στις περιοχές όπου η γεωργική παραγωγή κινδυνεύει να μειωθεί λόγω μετατόπισης των κλιματικών ζωνών. Στην Πελοπόννησο έχει ήδη τεθεί το ζήτημα της «έντονης πίεσης στο υδατικό ισοζύγιο» και τον υψηλό κίνδυνο πυρκαγιών κάθε καλοκαίρι.
Έλλειμα σε ενεργειακό γραμματισμό
Το ενεργειακό ζήτημα αναδεικνύεται ως ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της Ευρώπης. Η έκθεση καταγράφει ότι 47 εκατομμύρια Ευρωπαίοι δεν μπορούν να θερμάνουν επαρκώς τα σπίτια τους, ενώ το 75% του κτιριακού αποθέματος της ΕΕ παραμένει ενεργοβόρο. Η Πελοπόννησος μπορεί ως νότια περιφέρεια να βιώνει παρατεταμένες θερμές περιόδους που μειώνουν τις ανάγκες ενέργειας για θέρμανση, όμως το ζήτημα της ώριμης αντιμετώπισης των θεμάτων ενεργειακού αποτυπώματος και ενεργειακού γραμματισμού παραμένει. Η κουλτούρα ενεργειακής βιωσιμότητας αφορά όλους μας, από τους μαθητές που καλούνται να εκπαιδευτούν περιβαλλοντικά στην κλιματική ουδετερότητα, ως τους ενήλικες που οφείλουν να σεβαστούν σε θέματα αειφορίας έμπρακτα και με σοβαρότητα τις επόμενες γενιές.
Στην έκθεση υπογραμμίζεται η σημασία της «τοπικής ενεργειακής μετάβασης», μέσω αναβαθμίσεων κτιρίων, ενεργειακών κοινοτήτων, φωτοβολταϊκών στις στέγες και υποστήριξης των πιο ευάλωτων νοικοκυριών. Παράλληλα, «η πρόσβαση σε καθαρή ενέργεια και ανθεκτικές υποδομές θεωρείται κρίσιμη, όπως έδειξε το φετινό μπλακάουτ στην Ιβηρική, το οποίο αποκάλυψε την ευαλωτότητα των δικτύων». Στην έννοια των «ανθεκτικών υποδομών» θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και έργα υπεύθυνα σε όλα τα στάδια, χωρίς μη επιτρεπτή προχειρότητα και ευκαιριακή αντιμετώπιση να τα χαρακτηρίζει ήδη στο στάδιο του σχεδιασμού.
Όταν η συρρίκνωση υπηρεσιών γίνεται δημογραφική συρρίκνωση
Η έκθεση προβλέπει ότι δύο στις τρεις ευρωπαϊκές περιφέρειες θα χάσουν πληθυσμό μέχρι το 2050. Για τις δημογραφικές παρατηρήσεις δε χρειάζονται περεταίρω αναλύσεις, καθώς όλοι γνωρίζουμε την «τραγική» – θα μπορούσε να πει κάποιος – δημογραφική συρρίκνωση της χώρας μας. Επισημαίνεται ότι «η διατήρηση βασικών υπηρεσιών (υγεία, μεταφορές, ψηφιακές υπηρεσίες κ.λπ.) γίνεται ολοένα δυσκολότερη σε αραιοκατοικημένες περιφέρειες. Είναι μια συρρίκνωση που αναπόφευκτα συνδέεται με τη δυσκολία διαβίωσης μιας οικογένειας σε ένα αποκεντρωμένο (αλλά με όλες τις προδιαγραφές ποιοτικής, κοντά στη φύση, υγιεινής διαβίωσης) περιβάλλον.
Η συρρίκνωση των υπηρεσιών, όποιο διοικητικό έρεισμα κι αν τη διακρίνει δεν παύει να είναι μια ακόμη παράμετρος για τη συρρίκνωση του πληθυσμού. Έτσι οι πραγματικές ευκαιρίες βιωσιμότητας του 21ου αιώνα, στην ύπαιθρο, τα βουνά και τα χωριά μας, χάνονται, με αυτόν το δημογραφικό αφανισμό ως ένα ακόμη τραγικό τίμημα.
Ποια στρατηγική χρειάζεται η Πελοπόννησος;
Σύμφωνα με την έκθεση, οι περιφέρειες που θα αναπτυχθούν τα επόμενα χρόνια είναι όσες:
- επενδύουν σε ανθεκτικότητα,
- αξιοποιούν την πράσινη μετάβαση και την ψηφιακή καινοτομία,
- σχεδιάζουν μακροπρόθεσμα και
- συνεργάζονται με τους πολίτες.
Το στοιχείο αυτό της «συνεργασίας» έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί απαιτεί ωριμότητα τόσο από τα κέντρα αποφάσεων που καλούνται να αφουγκραστούν με υπευθυνότητα τη δημιουργικότητα της κοινωνίας, όσο και από τους πολίτες που καλούνται να δώσουν νόημα στην «ενεργό πολιτ(ει)ότητα», όρο που πλέον αποτελεί κομμάτι της δημόσιας εκπαίδευσής μας.
Η έκθεση δεν περιορίζεται στην καταγραφή των προβλημάτων – των «προκλήσεων», όπως αναφέρεται και στη σχετική ιστοσελίδα**** – αλλά παρατηρεί και προτείνει για το γενικότερο χρηματοδοτικό μοντέλο που εφαρμόζεται στις περιφέρειες.
Ας μείνουμε στην δημιουργική λεκτική μεταστροφή των «προβλημάτων», σε «προκλήσεις», είτε αυτά είναι ανθρωπογενείς παθογένειες και διαχειριστικές στρεβλώσεις, είτε περιβαλλοντικές εξελίξεις. Η λέξη αυτή («πρόκληση» - challenge) που έχει αναστατώσει τις νέες γενιές ως όρος στο διαδίκτυο των εφαρμογών και των μικροβίντεο, είναι, ίσως, κατάλληλη για να ενεργοποιήσει και τον κόσμο των ενηλίκων.
Υπάρχει μια «πρόκληση» για τον καθένα μας, σε όποιο επίπεδο αποφάσεων και αν βρίσκεται σε όποια πτυχή της καθημερινότητας και δρα. Δεν πρόκειται όμως για ένα απλό καθημερινό στοίχημα αλλά για το ίδιο το μέλλον μας και των παιδιών μας.
** Tüttő, K., Moreno, J. (επ.). (2025). The state of regions and cities. EU annual report 2025. European Committee of the Regions. https://cor.europa.eu/sites/default/files/2025-10/EU-annual-report-2025.pdf
*** Guterres, A. (2023). Secretary-General's remarks at opening of World Climate Action Summit. United Nations. https://www.un.org/sg/en/content/sg/speeches/2023-12-01/secretary-generals-remarks-opening-of-world-climate-action-summit
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου