Μετά από ένα χρόνο στην περιπέτεια της πανδημίας, τίποτα δεν είναι όπως ξεκίνησε. Αν στην πρώτη καραντίνα, του Μαρτίου, η παραμονή στο σπίτι λειτούργησε έως και ανακουφιστικά, καθώς έδωσε στους περισσότερους από εμάς πολύτιμο οικογενειακό χρόνο, στην πορεία οι ισορροπίες άλλαξαν.Η ψυχολογική πίεση από το φόβο απέναντι σε έναν άγνωστο ιό και η καθημερινή παρατεταμένη συμβίωση, χωρίς διαλείμματα για εργασία ή σχολείο, αποτέλεσαν ένα μίγμα που σε κάποιες περιπτώσεις αποδεικνύεται εκρηκτικό. Οι σχέσεις δοκιμάστηκαν, τα όρια της ατομικότητας και του προσωπικού χώρου χάθηκαν στις απαιτήσεις του κοινού εγκλωβισμού, ενώ οι εσωτερικές και εξωτερικές συναισθηματικές πιέσεις οδήγησαν πολλούς από εμάς σε πρωτόγνωρες καταστάσεις και ακόμα πιο πρωτόγνωρες εξωτερικεύσεις. Μήπως να ξανασυστηθούμε;
Με τις σκέψεις αυτές απευθυνθήκαμε στη συμβουλευτική ψυχολόγο Msc και συνεργάτη στην Α’ Ψυχιατρική Κλινική Παν/μίου Αθηνών-Αιγινήτειο Νοσοκομείο/Μονάδα Ψυχοεκπαίδευσης και Θεραπείας Οικογένειας, Μίνα Μαρούγκα.
Πώς εξηγεί τη μετατροπή του οικογενειακού περιβάλλοντος από ασφαλές λιμάνι των μελών της σε ασφυκτικό κλοιό μέσα στην πανδημία;
«Υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στη συμπόρευση, τη σύμπνοια, τη στήριξη ανάμεσα στα μέλη ενός νοικοκυριού και στη συγχώνευσή τους. Στην Ελλάδα, έχουμε την έμφυτη τάση στο σχετίζεσθαι και συνδέεσθαι, να εννοούμε ως αγάπη την καταπάτηση των ορίων και των επιθυμιών μιας άλλης ξεχωριστής από τη δική μας προσωπικότητας, μόνο και μόνο επειδή κατοικούμε στο ίδιο σπίτι, ή επειδή “εγώ ξέρω καλύτερα τι είναι σωστό για το (συχνά ενήλικο) παιδί μου”. Εξακολουθούμε να είμαστε δέσμιοι της λογικής ότι η “αγία ελληνική οικογένεια” έχει καθήκον και αποστολή να φροντίζει για τα πάντα (υπερφορτώνοντας με ανηλεές βάρος κάποια μέλη της και αντίστοιχα καθιστώντας “ανάπηρα” και “καχεκτικά” κάποια άλλα). Εδώ, η λογική που αντιτάσσουμε είναι ο σεβασμός της προσωπικότητας και η κατά το μέγιστο ενθάρρυνση των δεξιοτήτων του καθενός», απαντά στον Ελεύθερο Τύπο και προσθέτει: «Πάρτε το παράδειγμα της ελληνικής “πολυκατοικίας” ως χωροταξικό-κοινωνιολογικό φαινόμενο. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει την “υπεραξία” των γλυκών παππούδων και γιαγιάδων που έχουν κατά κυριολεξία αναθρέψει τα παιδιά των παιδιών τους, δίνοντας στο ζευγάρι διέξοδο και χρόνο να δημιουργήσει επαγγελματικά και οικονομικά και να βρει στιγμές για τη μεταξύ του συνύπαρξη; Από την άλλη, τι συμβαίνει όταν αυτή η προσφορά συνοδεύεται από ένα άτυπο-εθιμικό δίκαιο για συνεχή υπερεμπλοκή και επιβολή κανόνων της πρώτης πατρικής οικογένειας προς τη νεότερη; Τριβές στο ζευγάρι, διαρκείς τσακωμοί (μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στο διαζύγιο), δυναμικά βέβαια, που να είστε σίγουροι ότι απορροφούν με ασύλληπτη ευκρίνεια τα παιδιά, ανεξαρτήτως ηλικίας».
Και η ενδοοικογενειακή βία; Βλέπουμε καθημερινά τα αποτελέσματα ερευνών που σοκάρουν…
«Η ενδοοικογενειακή βία που καταγράφεται εν μέσω Covid-19 πυροδοτήθηκε καταλυτικά από τις συνθήκες, αλλά προϋπήρχε. Βρισκόταν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο “κάτω από το χαλί” της οικογενειακής πραγματικότητας. Με άλλα λόγια, η απομόνωση, οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες, οι κανόνες της κοινωνικής απόστασης και οι πολλές ώρες συνύπαρξης έφεραν στην επιφάνεια με οξύ τρόπο κακοποιητικές συμπεριφορές που τα θύματα υπέμεναν χρόνια. Στον καιρό της Covid αυτές οι συμπεριφορές είτε άλλαξαν ένταση είτε συχνότητα είτε μορφή. Ο εγκλεισμός δεν αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία για τη δημιουργία ενός θύτη, αλλά τον ενισχυτή για την εκδήλωση της πραγματικής του ταυτότητας. Επιπλέον, είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε ότι τα “πρόσωπα” της βίας δεν περιορίζονται στη σωματική, αφορούν και στη λεκτική και στην ψυχολογική βία και απειλούν και τα δύο φύλα. Θύτες και θύματα δεν ανήκουν σε κάποια ξεχωριστή ηλικιακή ομάδα ή σε δεδομένη μορφωτική και οικονομική τάξη. Αν μάλιστα μιλάμε για παιδιά, η παραμέλησή τους -για παράδειγμα η άφεσή τους σε πολύωρη ενασχόληση με τους υπολογιστές και τα tablets, ή η παραμέληση στοιχειωδών κανόνων διατροφής και υγιεινής τους- αποτελεί σαφέστατη μορφή βίας».
Πώς βρίσκει η πολύμηνη κοινή μας περιπέτεια την ελληνική οικογένεια;
«Τη βρίσκει να ακολουθεί τα διαφορετικά χρονικά στάδια του πανδημικού κύματος και των lockdown, σε συνάρτηση με παραμέτρους που αφορούν την ποιότητα επικοινωνίας των μελών της, το βαθμό ευαλωτότητας ως απόρροια έκθεσής τους σε προηγούμενο ψυχικό τραύμα, αλλά και αναντίρρητα την πολυετή κόπωση που άφησε πίσω της η δεκαετής οικονομική ύφεση στη χώρα μας. Με βάση αυτές τις παραμέτρους και τις φάσεις της πανδημίας, παρακολουθούμε οικογένειες στη χώρα μας να εμφανίζονται άλλοτε ενδυναμωμένες και με πρωτοφανή συνοχή που ούτε οι ίδιες γνώριζαν ότι διαθέτουν, άλλοτε κουρασμένες, άλλοτε διαλυμένες και συχνά αμφισβητούμενες στον πυρήνα τους από τα ίδια τους τα μέλη».
Ποια είναι η απάντηση λοιπόν για μια οικογένεια που αγαπιέται αλλά ταυτόχρονα εξαντλείται και δεν έχει «ανάσες» διαφυγής κλεισμένη επί μήνες στο ίδιο σπίτι;
«Με τις τεχνικές της σωστής επικοινωνίας, που δυστυχώς δεν μας τις μαθαίνει κανείς. Η θεραπευτική μέθοδος της ψυχοεκπαίδευσης δίνει αυτές τις απαντήσεις, καθώς ένας από τους άξονες στους οποίους βασίζεται αφορά ακριβώς την εκπαίδευσή μας σε δεξιότητες καλής επικοινωνίας, που είναι ικανές να συνδράμουν το άτομο να βγάλει στην επιφάνεια το καταπιεσμένο του συναίσθημα, να μιλήσει για τις αγωνίες, τις ματαιώσεις, τους φόβους και το θυμό του, να ζητήσει να ακουστεί, αλλά και να θυμηθεί να επιβραβεύσει, χωρίς να προσβάλει το συνομιλητή του, το συμβίο του ή το παιδί του.
Χαρακτηριστική απόδειξη αυτής της αναγκαιότητας αποτελεί η μελέτη σε σχέση με τη ζωή στο σπίτι εν μέσω Covid-19, που δημοσιεύθηκε προ ολίγων ημερών από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Εξετάζοντας επαρκές δείγμα πληθυσμού στη χώρα μας, οι ερευνητές κατέληξαν ότι συνολικά το 21% των ερωτώμενων εμφανίζουν αρνητική αποτίμηση της εσωτερικής επικοινωνίας στο σπίτι και μάλιστα αυτό το ποσοστό αφορά σε άτομα που ανήκουν σε προστατευμένες ομάδες και άτομα νεαρότερης ηλικίας. Θετικό εύρημα είναι ότι η αμοιβαιότητα και η αλληλεγγύη εντός του νοικοκυριού θεωρείται δεδομένη, χωρίς όμως, όπως τονίζουν οι συντάκτες της έρευνας, να αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερης φροντίδας και πρόσθετης καλλιέργειας από τον πληθυσμό του δείγματος, κάτι που μπορεί μεσοχρόνια να επιτείνει τις αρνητικές συνέπειες της οικονομικής και υγειονομικής κρίσης εντός της οικογένειας και της κοινότητας».
Ποιoς θα μας μάθει πώς να επικοινωνήσουμε χωρίς να γινόμαστε τοξικοί; Επιπλέον, η πρόσβαση στη θεραπεία έχει κόστος που δεν μπορεί να αναληφθεί από όλους με την ίδια ευκολία. Κάποιοι λένε πως η πρόσβαση στη θεραπεία είναι ταξική…
«Τους τελευταίους δέκα μήνες ενηλικιωθήκαμε απότομα και μάθαμε πώς να στήνουμε ισχυρούς δεσμούς αλληλεγγύης, θεραπευτές και θεραπεύομενοι. Ηδη από τον Μάρτιο του 2020, αμέσως μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, η Α’ Ψυχιατρική Κλινική του Παν/μίου Αθηνών, με επικεφαλής τον δ/ντη της, καθηγητή Χαράλαμπο Παπαγεωργίου, και την καθηγήτρια, Μαρίνα Οικονόμου, πήρε την πρωτοβουλία για την οργάνωση μιας τηλεφωνικής γραμμής ψυχολογικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Με τη συνδρομή της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχικής Υγείας “Αργώ”, του Χαμόγελου του Παιδιού και του υπουργείου Υγείας, η Γραμμή μετεξελίχθηκε με χαρακτηριστική ταχύτητα στον 5ψήφιο αριθμό 10306 και αποτέλεσε έναν “τόπο” όπου ο κάθε πολίτης μπορούσε να απευθύνεται δωρεάν, ανώνυμα και εμπιστευτικά, αναζητώντας ψυχική στήριξη και βοήθεια. Σήμερα, το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος όχι μόνο έχει αγκαλιάσει, αλλά και επεκτείνει καθοριστικά τη λειτουργία της Γραμμής. Οποιος λοιπόν αναζητά υπεύθυνη επιστημονική απάντηση και διέξοδο στις προκλήσεις που θέτει η εποχή, μπορεί να το κάνει καλώντας στο 10306. Στην άλλη άκρη της γραμμής θα βρει έναν ειδικό ψυχικής υγείας που θα του απαντά ανώνυμα σε 24ωρη βάση. Λύση υπάρχει, αρκεί να την αναζητήσουμε».
Τι θα λέγατε σε κάποιον που θέλει να κάνει χρήση της Γραμμής 10306 αλλά διστάζει;
«Τον προτρέπω να κάνει χρήση της! Είναι μια άριστη ευκαιρία να “διασχίσει” ταμπού και προκαταλήψεις που ταλάνισαν διαχρονικά γενιές ολόκληρες. Η γραμμή αποτελεί εφαλτήριο για να μπει σε πραγματικό διάλογο με τη ζωή κάθε πρόβλημα ψυχικής υγείας, με τη βοήθεια ειδικού.
Θα κλείσω προσθέτοντας τα λόγια του Ιταλού ψυχαναλυτή Μάσιμο Ρεκάλτι: “Ο ιός γράφει τον οριστικό θάνατο της ατομικιστικής ιδεολογίας. Κανένας δεν σώζεται μόνος του. Αυτό είναι το τραυματικό μάθημά του”». eleftherostypos
«Υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στη συμπόρευση, τη σύμπνοια, τη στήριξη ανάμεσα στα μέλη ενός νοικοκυριού και στη συγχώνευσή τους. Στην Ελλάδα, έχουμε την έμφυτη τάση στο σχετίζεσθαι και συνδέεσθαι, να εννοούμε ως αγάπη την καταπάτηση των ορίων και των επιθυμιών μιας άλλης ξεχωριστής από τη δική μας προσωπικότητας, μόνο και μόνο επειδή κατοικούμε στο ίδιο σπίτι, ή επειδή “εγώ ξέρω καλύτερα τι είναι σωστό για το (συχνά ενήλικο) παιδί μου”. Εξακολουθούμε να είμαστε δέσμιοι της λογικής ότι η “αγία ελληνική οικογένεια” έχει καθήκον και αποστολή να φροντίζει για τα πάντα (υπερφορτώνοντας με ανηλεές βάρος κάποια μέλη της και αντίστοιχα καθιστώντας “ανάπηρα” και “καχεκτικά” κάποια άλλα). Εδώ, η λογική που αντιτάσσουμε είναι ο σεβασμός της προσωπικότητας και η κατά το μέγιστο ενθάρρυνση των δεξιοτήτων του καθενός», απαντά στον Ελεύθερο Τύπο και προσθέτει: «Πάρτε το παράδειγμα της ελληνικής “πολυκατοικίας” ως χωροταξικό-κοινωνιολογικό φαινόμενο. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει την “υπεραξία” των γλυκών παππούδων και γιαγιάδων που έχουν κατά κυριολεξία αναθρέψει τα παιδιά των παιδιών τους, δίνοντας στο ζευγάρι διέξοδο και χρόνο να δημιουργήσει επαγγελματικά και οικονομικά και να βρει στιγμές για τη μεταξύ του συνύπαρξη; Από την άλλη, τι συμβαίνει όταν αυτή η προσφορά συνοδεύεται από ένα άτυπο-εθιμικό δίκαιο για συνεχή υπερεμπλοκή και επιβολή κανόνων της πρώτης πατρικής οικογένειας προς τη νεότερη; Τριβές στο ζευγάρι, διαρκείς τσακωμοί (μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στο διαζύγιο), δυναμικά βέβαια, που να είστε σίγουροι ότι απορροφούν με ασύλληπτη ευκρίνεια τα παιδιά, ανεξαρτήτως ηλικίας».
Και η ενδοοικογενειακή βία; Βλέπουμε καθημερινά τα αποτελέσματα ερευνών που σοκάρουν…
«Η ενδοοικογενειακή βία που καταγράφεται εν μέσω Covid-19 πυροδοτήθηκε καταλυτικά από τις συνθήκες, αλλά προϋπήρχε. Βρισκόταν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο “κάτω από το χαλί” της οικογενειακής πραγματικότητας. Με άλλα λόγια, η απομόνωση, οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες, οι κανόνες της κοινωνικής απόστασης και οι πολλές ώρες συνύπαρξης έφεραν στην επιφάνεια με οξύ τρόπο κακοποιητικές συμπεριφορές που τα θύματα υπέμεναν χρόνια. Στον καιρό της Covid αυτές οι συμπεριφορές είτε άλλαξαν ένταση είτε συχνότητα είτε μορφή. Ο εγκλεισμός δεν αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία για τη δημιουργία ενός θύτη, αλλά τον ενισχυτή για την εκδήλωση της πραγματικής του ταυτότητας. Επιπλέον, είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε ότι τα “πρόσωπα” της βίας δεν περιορίζονται στη σωματική, αφορούν και στη λεκτική και στην ψυχολογική βία και απειλούν και τα δύο φύλα. Θύτες και θύματα δεν ανήκουν σε κάποια ξεχωριστή ηλικιακή ομάδα ή σε δεδομένη μορφωτική και οικονομική τάξη. Αν μάλιστα μιλάμε για παιδιά, η παραμέλησή τους -για παράδειγμα η άφεσή τους σε πολύωρη ενασχόληση με τους υπολογιστές και τα tablets, ή η παραμέληση στοιχειωδών κανόνων διατροφής και υγιεινής τους- αποτελεί σαφέστατη μορφή βίας».
Πώς βρίσκει η πολύμηνη κοινή μας περιπέτεια την ελληνική οικογένεια;
«Τη βρίσκει να ακολουθεί τα διαφορετικά χρονικά στάδια του πανδημικού κύματος και των lockdown, σε συνάρτηση με παραμέτρους που αφορούν την ποιότητα επικοινωνίας των μελών της, το βαθμό ευαλωτότητας ως απόρροια έκθεσής τους σε προηγούμενο ψυχικό τραύμα, αλλά και αναντίρρητα την πολυετή κόπωση που άφησε πίσω της η δεκαετής οικονομική ύφεση στη χώρα μας. Με βάση αυτές τις παραμέτρους και τις φάσεις της πανδημίας, παρακολουθούμε οικογένειες στη χώρα μας να εμφανίζονται άλλοτε ενδυναμωμένες και με πρωτοφανή συνοχή που ούτε οι ίδιες γνώριζαν ότι διαθέτουν, άλλοτε κουρασμένες, άλλοτε διαλυμένες και συχνά αμφισβητούμενες στον πυρήνα τους από τα ίδια τους τα μέλη».
Ποια είναι η απάντηση λοιπόν για μια οικογένεια που αγαπιέται αλλά ταυτόχρονα εξαντλείται και δεν έχει «ανάσες» διαφυγής κλεισμένη επί μήνες στο ίδιο σπίτι;
«Με τις τεχνικές της σωστής επικοινωνίας, που δυστυχώς δεν μας τις μαθαίνει κανείς. Η θεραπευτική μέθοδος της ψυχοεκπαίδευσης δίνει αυτές τις απαντήσεις, καθώς ένας από τους άξονες στους οποίους βασίζεται αφορά ακριβώς την εκπαίδευσή μας σε δεξιότητες καλής επικοινωνίας, που είναι ικανές να συνδράμουν το άτομο να βγάλει στην επιφάνεια το καταπιεσμένο του συναίσθημα, να μιλήσει για τις αγωνίες, τις ματαιώσεις, τους φόβους και το θυμό του, να ζητήσει να ακουστεί, αλλά και να θυμηθεί να επιβραβεύσει, χωρίς να προσβάλει το συνομιλητή του, το συμβίο του ή το παιδί του.
Χαρακτηριστική απόδειξη αυτής της αναγκαιότητας αποτελεί η μελέτη σε σχέση με τη ζωή στο σπίτι εν μέσω Covid-19, που δημοσιεύθηκε προ ολίγων ημερών από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Εξετάζοντας επαρκές δείγμα πληθυσμού στη χώρα μας, οι ερευνητές κατέληξαν ότι συνολικά το 21% των ερωτώμενων εμφανίζουν αρνητική αποτίμηση της εσωτερικής επικοινωνίας στο σπίτι και μάλιστα αυτό το ποσοστό αφορά σε άτομα που ανήκουν σε προστατευμένες ομάδες και άτομα νεαρότερης ηλικίας. Θετικό εύρημα είναι ότι η αμοιβαιότητα και η αλληλεγγύη εντός του νοικοκυριού θεωρείται δεδομένη, χωρίς όμως, όπως τονίζουν οι συντάκτες της έρευνας, να αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερης φροντίδας και πρόσθετης καλλιέργειας από τον πληθυσμό του δείγματος, κάτι που μπορεί μεσοχρόνια να επιτείνει τις αρνητικές συνέπειες της οικονομικής και υγειονομικής κρίσης εντός της οικογένειας και της κοινότητας».
Ποιoς θα μας μάθει πώς να επικοινωνήσουμε χωρίς να γινόμαστε τοξικοί; Επιπλέον, η πρόσβαση στη θεραπεία έχει κόστος που δεν μπορεί να αναληφθεί από όλους με την ίδια ευκολία. Κάποιοι λένε πως η πρόσβαση στη θεραπεία είναι ταξική…
«Τους τελευταίους δέκα μήνες ενηλικιωθήκαμε απότομα και μάθαμε πώς να στήνουμε ισχυρούς δεσμούς αλληλεγγύης, θεραπευτές και θεραπεύομενοι. Ηδη από τον Μάρτιο του 2020, αμέσως μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, η Α’ Ψυχιατρική Κλινική του Παν/μίου Αθηνών, με επικεφαλής τον δ/ντη της, καθηγητή Χαράλαμπο Παπαγεωργίου, και την καθηγήτρια, Μαρίνα Οικονόμου, πήρε την πρωτοβουλία για την οργάνωση μιας τηλεφωνικής γραμμής ψυχολογικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Με τη συνδρομή της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχικής Υγείας “Αργώ”, του Χαμόγελου του Παιδιού και του υπουργείου Υγείας, η Γραμμή μετεξελίχθηκε με χαρακτηριστική ταχύτητα στον 5ψήφιο αριθμό 10306 και αποτέλεσε έναν “τόπο” όπου ο κάθε πολίτης μπορούσε να απευθύνεται δωρεάν, ανώνυμα και εμπιστευτικά, αναζητώντας ψυχική στήριξη και βοήθεια. Σήμερα, το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος όχι μόνο έχει αγκαλιάσει, αλλά και επεκτείνει καθοριστικά τη λειτουργία της Γραμμής. Οποιος λοιπόν αναζητά υπεύθυνη επιστημονική απάντηση και διέξοδο στις προκλήσεις που θέτει η εποχή, μπορεί να το κάνει καλώντας στο 10306. Στην άλλη άκρη της γραμμής θα βρει έναν ειδικό ψυχικής υγείας που θα του απαντά ανώνυμα σε 24ωρη βάση. Λύση υπάρχει, αρκεί να την αναζητήσουμε».
Τι θα λέγατε σε κάποιον που θέλει να κάνει χρήση της Γραμμής 10306 αλλά διστάζει;
«Τον προτρέπω να κάνει χρήση της! Είναι μια άριστη ευκαιρία να “διασχίσει” ταμπού και προκαταλήψεις που ταλάνισαν διαχρονικά γενιές ολόκληρες. Η γραμμή αποτελεί εφαλτήριο για να μπει σε πραγματικό διάλογο με τη ζωή κάθε πρόβλημα ψυχικής υγείας, με τη βοήθεια ειδικού.
Θα κλείσω προσθέτοντας τα λόγια του Ιταλού ψυχαναλυτή Μάσιμο Ρεκάλτι: “Ο ιός γράφει τον οριστικό θάνατο της ατομικιστικής ιδεολογίας. Κανένας δεν σώζεται μόνος του. Αυτό είναι το τραυματικό μάθημά του”». eleftherostypos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου