ΙΣΤΟΡΙΚΑ- Ο τεράστιος στην αρχαιότητα Ναός του Διός στις Μπάμπες Τριφυλίας

 

Κάτω από την τεράστια ακτινοβολία του μεγάλου πανελλήνιου ιερού της Ολυμπίας τα μικρότερα τοπικά ιερά της Τριφυλίας δεν έχουν γίνει ως τώρα, εκτός από μεμονωμένες περιπτώσεις, αντικείμενο μιας συνολικότερης μελέτης. Όμως κυρίως σ’ αυτά τα λιγότερο φημισμένα ιερά αντικατοπτρίζονται οι παλαιότερες λατρείες που κυριαρχούσαν στην περιοχή πριν από την ακμή της Ολυμπίας και την καταξίωσή της ως πανελλήνιου ιερού και διαφαίνεται με μεγαλύτερη σαφήνεια η φυσιογνωμία αυτού του κατ’ εξοχήν αγροτικού χώρου που, ιδιαίτερα κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή, κλυδωνίζεται από τις έριδες μεταξύ Ηλείων, Πισατών και Τριφυλίων. 

Δεύτερος χώρος μετά την Ολυμπία σε συχνότητα ευρημάτων ανάγλυφης κεραμικής είναι ή περιοχή του ιερού στις Μπάμπες Μακρυσίων στα νότια του Αλφειού, σε απόσταση δέκα περίπου χιλιομέτρων από την Ολυμπία.

Εδώ ανέσκαψε, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50, ο τότε έφορος αρχαιοτήτων Ν. Γιαλούρης, στην κορυφή ενός λοφίσκου επονομαζόμενου Αρνοκατάρραχο, ένα σχετικά μικρό (8,36 χ 4,55 μ.) δωρικό ναό από ντόπιο κογχυλιάτη λίθο.
 Μέσα στο σηκό του ναού βρέθηκε ένας λίθος ακανόνιστου σχήματος από φαιό σκληρό ασβεστόλιθο με την επιγραφή TODIOS που αποτελεί και τη μοναδική ένδειξη για την ταύτιση της θεότητας που λατρευόταν εδώ. Σύμφωνα με το σχήμα των γραμμάτων της τοποθετείται στα τέλη του -6ου με αρχές του -5ου αι.

Μπάμπες Τριφυλίας: Ο ναός του Διός

Στις υπώρειες του λόφου απλώνεται ένα ευρύ οροπέδιο πάνω στο οποίο ο Ν. Γιαλούρης διαπίστωσε την ύπαρξη οικοδομικών λειψάνων και ανέσκαψε τρία κτιριακά συγκροτήματα τα οποία ερμήνευσε ως κατοικίες, τμήματα ενός μεγαλύτερου οικισμού. Ως πιθανή χρονολόγηση των κτισμάτων πρότεινε το β' ήμισυ του -5ου αι. ενώ από την πληθώρα των ευρημάτων που εν μέρει ανάγονται ως τον -7ο αι. οδηγήθηκε στο συμπέρασμα πως ο χώρος πρέπει να ήταν σε χρήση ήδη από παλαιότερες εποχές.
 Στα ευρήματα από τις Μπάμπες συγκαταλέγονται και αρκετά θραύσματα ανάγλυφης κεραμικής κυρίως από περιρραντήρια. Είναι κατασκευασμένα από ντόπιο μαλακό υποκίτρινο ή καστανέρυθρο πηλό που είναι γνωστός και από τη συχνή χρήση του σε κεραμώσεις και πήλινα γλυπτά από τη γειτονική Ολυμπία.

Μπάμπες Τριφυλίας: Άποψη του λόφου όπου υπήρχε το ιερό του Διός. Το ιερό είχε οπτική επαφή με την ακρόπολη του Σαμικού όπου υπήρχε οχυρωμένη Τριφυλιακή πόλη στα Κλασικά- Ελληνιστικά χρόνια

Από τα πολυάριθμα θραύσματα που προέρχονται κυρίως από το κτίριο Γ στις Μπάμπες στάθηκε δυνατό να ανασυγκροτηθεί ένα περιρραντήριο το οποίο εκτίθεται στην αρχαϊκή αίθουσα Γ του Νέου Μουσείου Ολυμπίας και αποτελεί το πιο ολοκληρωμένο παράδειγμα περιρραντηρίου από την Ηλεία. Στο κυλινδρικό του πόδι απεικονίζονται δύο παράλληλες σειρές με ιππείς και ρόδακες. Οι δύο αυτές ζώνες, με ύψος 5,5 εκ. η κάθε μία, χωρίζονται μεταξύ τους με τη βοήθεια τεσσάρων πλαστικών ζωνών. Τα άλογα διακρίνονται για τα εξαιρετικά ψηλόλιγνα πόδια και τη λυγερόκορμη μορφή τους. Όπως και οι ιππείς, είναι αρκετά επίπεδα χωρίς ιδιαίτερη πλαστικότητα. Από την κίνηση του δεξιού τους χεριού που απεικονίζεται με δύο παραλλαγές συμπεραίνεται πως δύο τουλάχιστον διαφορετικές σφραγίδες χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των μορφών. Η λεκάνη αντίθετα δεν παρουσιάζει ίχνη διακόσμησης. Το ύψος του περιρραντηρίου φθάνει τα 54 εκ.
Χαρακτηριστικό μορφολογικό στοιχείο του περιρραντηρίου από τις Μπόμπες είναι τα ορθογώνια ανοίγματα που υπάρχουν στο κιονωτό του πόδι: παρατηρούμε δύο ζεύγη αντωπών ορθογώνιων οπών, ένα περίπου στο μέσο και ένα στο ύψος της βάσης. Η ερμηνεία ότι οι οπές αυτές οφείλονται σε λόγους κατασκευαστικούς που έχουν σχέση με την όπτηση δεν πείθει, αφού πολυάριθμα άλλα περιρραντήρια του ίδιου τύπου δεν έχουν τέτοια ανοίγματα. Ίσως λοιπόν να πρέπει να αναζητηθεί αλλού η πιθανή χρήση των ανοιγμάτων αυτών, όπως π.χ. στη διευκόλυνση κατά τη μεταφορά τους ίσως κατά τη διάρκεια λατρευτικών τελετών.
Κάπου ανάμεσα, πάντως ακόμα μέσα στον -7ο αι., ίσως στο τελευταίο του τέταρτο, θα πρέπει να τοποθετηθεί το περιρραντήριο από τις Μπάμπες αποτελώντας ένα σημαντικό τεκμήριο για την ύπαρξη εργαστηρίων γι’ αυτή την πρώιμη και όχι αρκετά γνωστή εποχή.

Περιρραντήριο από το ιερό του Διός στις Μπάμπες

Στον 6ο πλέον αιώνα ανήκουν περιρραντήρια των οποίων το υποστήριγμα είναι διαμορφωμένο ως δωρικός κίονας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από τις Μπάμπες (εικ.4) διατηρεί ένα αρκετά μεγάλο μέρος του εξαιρετικά επίπεδου άβακα με το περίγραμμα των ραβδώσεων καθώς και ένα μεγάλο τμήμα του εχίνου που είναι συμφυής με τη λεκάνη και κοσμείται με εγχάρακτο πλοχμό. Ακόμη και αν δεχθούμε ότι το πήλινο κιονόκρανο μιμείται την εξέλιξη των λίθινων, θα πρέπει να χρονολογηθεί περίπου στα μέσα του -6ου αι. Οπωσδήποτε όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως πρόκειται για δημιούργημα εργαστηρίου πηλοπλαστικής και καμιά σχέση δεν έχει με την καθαυτό αρχιτεκτονική. Αρκετά ακόμη θραύσματα με ραβδώσεις δωρικών κιόνων πιστοποιούν την ύπαρξη περαιτέρω περιρραντηρίων του τύπου αυτού και στα δύο ιερά για τα οποία δεν μπορεί να γίνει εδώ ειδική μνεία. Στην κατηγορία των κιονωτών υποστηριγμάτων ανήκουν και θραύσματα με λοξές ραβδώσεις, όπως π,χ. σε ένα παράδειγμα επίσης από τις Μπάμπες με συγγενέστερο παράλληλο στην Ισθμια. Χρονολογούνται περίπου στα μέσα του -6ου αι. Κατά τη διάρκεια του 5ου αι. η παράδοση συνεχίζεται και με κίονες ιωνικού ρυθμού, ενώ ένα παράδειγμα από την Ολυμπία, όπως έδειξε ο Α. Μallwitz, περιέχει στοιχεία και του μετέπειτα κορινθιακού κιονοκράνου.

Από το στάδιο της Ολυμπίας φαίνεται ο λόφος όπου υπήρχε ο ναός του Διός στις Μπάμπες

Όπως διαπιστώθηκε, οι κυριότεροι χώροι εύρεσης της ανάγλυφης κεραμικής τοποθετούνται στην περιοχή της Πισάτιδας και βόρειας Τριφυλίας ενώ από την περιοχή της αρχαίας Ηλείας, τη λεγάμενη Κοίλη Ήλιδα, τα παραδείγματα είναι έως τώρα μεμονωμένα. Οι πολλαπλές αναφορές αντίθετα ανάμεσα στα ευρήματα από την Ολυμπία και τις Μπάμπες φανερώνουν τις στενές σχέσεις ανάμεσα στα δύο ιερά. Οπωσδήποτε θα ήταν παρακινδυνευμένο από την παρουσία και ομοιότητα της ανάγλυφης κεραμικής και μόνο να οδηγηθεί κανείς σε συμπεράσματα που αφορούν το χαρακτήρα των ιερών αυτών μια ματιά όμως και στα υπόλοιπα ευρήματα από τις Μπάμπες, χάλκινα και πήλινα, δείχνει πως, παρά τη γειτνίαση, το πανελλήνιο ιερό δεν φαίνεται να απορροφά με την τεράστια ακτινοβολία του το δεύτερο. Η παραλληλία, έστω και σε πολύ μικρότερη κλίμακα, των αφιερωμάτων υποδηλώνει επίσης πως στην ταραγμένη για την περιοχή εποχή του -7ου και -6ου αι. το ιερό στις Μπάμπες μοιάζει να ακολουθεί κατά κάποιο τρόπο την εξέλιξη του μεγάλου ιερού, ίσως δε να μην είναι τυχαίο ότι περίπου την ίδια εποχή, όταν στην Ολυμπία κτίζεται ο ναός του Δία, οικοδομείται στις Μπάμπες σε περίοπτη θέση ο δωρικός ναΐσκος που είναι αφιερωμένος στην ίδια θεότητα. Κάτω από αυτό το πρίσμα η ταύτιση της μέχρι τώρα άγνωστης πόλης στις Μπόμπες, η οποία εκτείνεται στις υπώρειες του λόφου, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ποια ακριβώς ιστορικά γεγονότα αντανακλώνται στη σχέση του ιερού των Μπαμπών με το πανελλήνιο ιερό και ποιος ο ενδεχόμενος ρόλος μεταξύ αυτού και των μικρότερων αγροτικών ιερών στην περιοχή της Τριφυλίας, μόνο η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας στο χώρο θα μπορούσε ίσως να πιστοποιήσει.

Αλίκη Μουστάκα: " Πρώιμη ανάγλυφη κεραμική από την Ηλεία"

Από τα κεραμικά ευρήματα στις Μπάμπες: Παράσταση ιππέων

Από τα κεραμικά ευρήματα στις Μπάμπες: Τμήμα λαβής λατρευτικού σκεύους