ΒΡΥΣΕΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ-Το χωριό με τις ιστορικές εκκλησίες και μοναδική θέα

 Οι Βρύσες^[4] (επίσημη ονομασία: αι Βρύσαι), είναι οικισμός κοντά στην Κυπαρισσία και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Το χωριό βρίσκεται βορειοανατολικά της Κυπαρισσίας σε υψόμετρο 251^[1] μέτρα και απέχει περίπου 5 χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους, όση είναι δηλαδή και η απόστασή του από την Κυπαρισσία.

Ιστορία

Το χωριό Βρύσες είναι ριζωμένο στους πρόποδες του βουνού Άη Βλάσης με το ομώνυμο ξωκλήσι στην κορυφή του^[4] και έχει μακρόχρονη ιστορία. Οι πρώτοι του κάτοικοι θεωρείται ότι ήταν βοσκοί, οι οποίοι κατέβηκαν από τα πιο ορεινά σημεία με τα γιδοπρόβατά τους και εγκαταστάθηκαν σε αυτό. Η επικρατέστερη άποψη για την ονομασία του χωριού, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή του Δήμου Τριφυλίας, αλλά και με βάση τις τοπικές παραδόσεις, είναι ότι η λέξη «βρύσες», οφείλεται στις πολλές πηγές, που υπάρχουν γύρω από τις Βρύσες. Από αυτές, άλλωστε υδρεύεται και η κωμόπολη της Κυπαρισσίας.^[4] Μερικές από αυτές είναι οι πηγές: Ανάβρυοι, Νεράκια, Βρύση του Ραγιά, Βρύση της Μουριάς, Βρύση του Κουρτ-Αγά, η Βρύση στο Πηγαδούλι, η μικρή πηγή στα Τζιριάνικα και η μεγάλη πηγή σην είσοδο του χωριού Κεφαλόβρυσος. Η περίοπτη θέση του χωριού ήταν και η κυριότερη αιτία καταστροφών του. Αρκετές φορές κάηκε ολοκληρωτικά, αλλά στη συνέχεια ξαναδημιουργήθηκε. Η μεγαλύτερη καταστροφή για το χωριό ήταν αυτή που έγινε στις 7 Οκτωβρίου 1825 από τον Ιμπραήμ. Στο πέρασμά του έκαψε τα πάντα. Όσοι κάτοικοι επέζησαν από τη σφαγή και την πυρκαγιά πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα και μόνο ελάχιστοι κατάφεραν να καταφύγουν στα βουνά για να κρυφτούν. Η χαράδρα πάνω από τις Βρύσες (χαράδρα της Λάμιας) για πολλά χρόνια (1830-1870) εθεωρείτο στοιχειωμένο μέρος από τη σφαγή των κατοίκων, σύμφωνα με το βιβλίο «Βρύσες Τριφυλίας», του ερευνητή της τοπικής ιστορίας - λαογραφίας της περιοχής, Αλέκου Σουλιμιώτη.^[5]

Διοικητική ιστορία

Η παλαιότερη επίσημη ονομασία του χωριού ήταν αι Βρύσαι ή Βρύσαις, όπως αναφέρεται από το 1835, όταν και προσαρτήθηκε στον παλαιό Δήμο Κυπαρισσίας.^[6][7] Οι Βρύσες αναφέρονται, το 1853 στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή ως χωριό του Δήμου Κυπαρισσίας της Επαρχίας Τριφυλίας με πληθυσμό 199 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.^[8] Το 1899, το χωριό μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας,^[9] για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας,^[10] ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912 αποσπάται από τον Δήμο Κυπαρισσίας και ορίζεται έδρα της Κοινότητας Βρυσών,^[11][12] ενώ σε αυτήν προσαρτάται και ο οικισμός Μπλεμενιάνοι, (ως το 1926 που μεταφέρθηκαν στην Κοινότητα Κυπαρισσίας^[13]). Οι Βρύσες παρέμειναν έδρα της ομώνυμης κοινότητας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Κυπαρισσίας,^[14] ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Τριφυλίας.^[4][15] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αετού, Αυλώνος, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και την κοινότητα Τριπύλας.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 115 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται με διάφορες κτηνοτροφικές και αγροτικές εργασίες.

Εξέλιξη Πληθυσμού των Βρυσών Κυπαρισσίας Μεσσηνίας

Απογραφή	Πληθυσμός	Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1844	182[16]
1851	199[8]
1879	244[17]
1889	253[18]
1896	337[19]
1907	330[20]
1920	310[21]
1928	316[22]
1940	312[23]
1951	349[24]
1961	302[25]
1971	201[26]
1981	177[27]
1991	189[28]
2001	306[29]
2011	115[30]

Κτίρια και αξιοθέατα

Η μόνη οικογένεια που διασώθηκε από το καταστροφικό πέρασμα του Ιμπραήμ, σύμφωνα με το βιβλίο «Βρύσες Τριφυλίας», του Αλέκου Σουλιμιώτη, ήταν η οικογένεια Μπονώρα, η οποία παρέμεινε στο χωριό. Στη συνέχεια προστέθηκαν και άλλες οικογένειες από τις γύρω ορεινές περιοχές με τα κοπάδια τους. Τα σπίτια του χωριού αναστηλώθηκαν, όπως και οι εκκλησίες του. Οι νέοι κάτοικοι έχτισαν ελαιοτριβεία, υδρόμυλους, υδραγωγείο, έφεραν πόσιμο νερό στο χωριό και καθιέρωσαν γιορτές και πανηγύρια. Το πρώτο υποτυπώδες σχολείο των Βρυσών άρχισε να λειτουργεί από το 1875 και ονομαζόταν «Ελληνοδιδασκαλείο». Από το 1909 έως το 1972 το σχολείο αρχικά στεγάσθηκε σε οίκημα δίπλα από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, στο κέντρο του χωριού. Το 1974 το σχολείο στεγάστηκε εκ νέου σε οίκημα νοτιοδυτικά της εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής, ενώ έκλεισε, το 1993, λόγω έλλειψης μαθητών. Σε περίοπτη θέση του χωριού υπάρχουν το καφενείο και η μοναδική του ταβέρνα, όπου ο επισκέπτης μπορεί να βρει παραδοσιακούς μεζέδες (κόκορα με χυλοπίτες, παστό κ.λπ.) με θέα το καταπράσινο τοπίο. Στην ευρύτερη περιοχή του χωριού υπάρχουν επίσης διάφορες πηγές. Η μεγαλύτερη από αυτές βρίσκεται στην είσοδο του χωριού και ονομάζεται «Κεφαλόβρυσος» ενώ από πάνω της υπάρχουν τεράστια πλατάνια. Τα νερά της καταλήγουν σε δεξαμενή και από εκεί χρησιμοποιούνται στις γειτονικές καλλιέργειες. Στις όχθες του ποταμού Καρτελά, που περνά δίπλα από το χωριό, διασώζονται 4 μικρά πέτρινα γεφύρια. Στα άλλα αξιοθέατα του χωριού περιλαμβάνονται ο παραδοσιακός φούρνος, το Καμίνι για ξυλοκάρβουνα και το Μνημείο Ηρώων. Στο χωριό έχει επίσης την έδρα του ο "Πολιτιστικός και Λαογραφικός Σύλλογος «το Λιθάρι»", ο οποίος ιδρύθηκε το 1999 και έχει δημιουργήσει το Λαογραφικό Μουσείο - Πολιτιστικό Κέντρο των Βρυσών, όπου εκτίθενται διάφορα είδη λαϊκής τέχνης (όπως εργαλεία, σκεύη μαγειρικής, υφαντά κ.λπ.) του χωριού.^[5]

Εκκλησίες

Στη βορειοδυτική πλευρά του χωριού βρίσκεται η εκκλησία, του Αγίου Παντελεήμονος, ο οποίος είναι και ο πολιούχος Άγιος. Στην περιοχή των Βρυσών υπάρχουν αρκετές εκκλησίες - ξωκλήσια, οι οποίες υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η Εκκλησια της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και Ο Ιερος Ναοςτης Ζωοδόχου Πηγής:

• Εκκλησια του Αγίου Παντελεήμονος
• Η εκκλησια της Κοιμήσεως της Θεοτόκου: Θεωρείται η αρχαιότερη εκκλησία της περιοχής, η οποία κατασκευάστηκε πιθανόν περί το 700 μ.Χ., με βυζαντινή αρχιτεκτονική. Καταστράφηκε και αναστηλώθηκε 2 φορές, μία μετά τα Ορλωφικά και μία μετά την καταστροφή του Ιμπραήμ. Σήμερα όμως τίποτε δεν μαρτυρά την παλαιότητά του, παρά μόνο η δυτική εξωτερική πλευρά του καμπαναριού και ο χώρος όπου είναι τοποθετημένη η καμπάνα.
• Ιερος Ναος Ζωοδόχου Πηγής: Χτίστηκε το 19ο αιώνα και είχε σημαντικές αγιογραφίες, οι οποίες καταστράφηκαν από πυρκαγιά το 1825. Ο ναός ξανακτίστηκε το 1909.

Μερικές από τις εκκλησίες-ξωκλήσια της περιοχής των Βρυσών είναι κι αυτές των: Αγίου Παντελεήμονος, Αγίων Θεοδώρων (νότια του χωριού), Αγίου Νικολάου (στην είσοδο του χωριού), Αγίου Δημητρίου (μέσα στο χωριό), Αγίου Γεωργίου (στην ομώνυμη περιοχή) και Αγίας Μαρίνας (μέσα στο χωριό). Υπάρχουν επίσης: η Τρισυπόστατη (Αναστάσιος-Αλέξανδρος-Ειρήνη), του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Κωνσταντίνου, της Υπαπαντής της Θεοτόκου, το παρεκκλήσι των Δώδεκα Αποστόλων, του Αγίου Δημητρίου στη θέση Γριβοκάμπος και οι Άγιοι Ταξιάρχες.^[5]

Εκκλησίες-ξωκλήσια που δεν υπάρχουν πλέον

Σύμφωνα επίσης με τον συγγραφέα Αλέκο Σουλιμιώτη,^[5] στην περιοχή του χωριού υπήρχαν παλαιότερα και άλλες εκκλησίες και ξωκλήσια, τα οποία δεν διασώζονται πλέον, όπως της Αγίας Αναστασίας, των Αγίων Αποστόλων, του Αγίου Βασιλείου, του Αγίου Βλάση, του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Ιωάννη στη θέση Κούρταγα, δύο εκκλησιές της Παναγίας στη θέση Μπαγουρίνα, η εκκλησία της Παναγίας της Κρεββατάς και της Αγίας Παρασκευής.